John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4
Includes hand-written proof-reading notes in the transcript. 43 pages, date unknown.
Kaydedildi:
| Yazar: | |
|---|---|
| Materyal Türü: | Online |
| Dil: | LAT |
| Baskı/Yayın Bilgisi: |
Saint Louis University Libraries Digitization Center
2016
|
| Online Erişim: | http://cdm17321.contentdm.oclc.org/cdm/ref/collection/thro/id/66 |
| Etiketler: |
Etiketle
Etiket eklenmemiş, İlk siz ekleyin!
|
| id |
sluoai_thro-66 |
|---|---|
| record_format |
ojs |
| institution |
Saint Louis University |
| collection |
OJS |
| language |
LAT |
| format |
Online |
| author |
Thro, Linus J. |
| spellingShingle |
Thro, Linus J. John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 |
| author_facet |
Thro, Linus J. |
| author_sort |
Thro, Linus J. |
| title |
John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 |
| title_short |
John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 |
| title_full |
John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 |
| title_fullStr |
John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 |
| title_full_unstemmed |
John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 |
| title_sort |
john dymsdale’s questions on aristotle, nicomachean ethics, book iii: final drafts of transcript and critical apparatus file 2 of 4 |
| description |
Includes hand-written proof-reading notes in the transcript. 43 pages, date unknown. |
| publisher |
Saint Louis University Libraries Digitization Center |
| publishDate |
2016 |
| url |
http://cdm17321.contentdm.oclc.org/cdm/ref/collection/thro/id/66 |
| _version_ |
1800941288988606464 |
| spelling |
sluoai_thro-66 John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book III: Final Drafts of Transcript and Critical Apparatus file 2 of 4 Thro, Linus J. Aristotle. Nicomachean ethics; Ethics; Philosophy; Dymsdale, John. Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics; Manuscripts; Criticism, Textual Includes hand-written proof-reading notes in the transcript. 43 pages, date unknown. 2016-12-19 PDF 84.1.1.4.23b 01 Scholarship 01 01 04 Critical Text Editing of John Dymsdale’s Questions on Aristotle, Nicomachean Ethics, Book I-V, X (unpublished) DOC MSS 0084 0001 0001 0004 0023 http://archives.slu.edu/repositories/2/resources/203 Permission to reproduce or publish must be obtained from the Saint Louis University Archives. Saint Louis University Libraries Digitization Center Ermatinger, Charles J., 1921-2002 text LAT Saint Louis University Archives Eth.III, Qu.1 a Virtute itaque et circa passiones et operationes existente et caetera [1109b29] HIC IN ISTO TERTIO libro determinat Philosophus de principiis voluntarii et involuntarii: circa quem primo QUAERATUR utrum voluntati possit inferri violentia. Et videtur quod sic. UNUMQUODQUE potest cogi a potentiori. Sed voluntate humana aliquid est potentius, ut causa prima. Ergo, ~.t,t epyJer1.. PRAEIEREA. Omne passivum cogitur ab activo quando immutatur ab eo. Sed 1 0 voluntas est vis passiva: est enim [G.162vb] movens et motum, per Philosophum in tertio De anima Ergo, et caetera. PRAETEREA. Ille motus est violentus qui est contra naturam. Sed motus voluntarius potest esse contra naturam, ut cum voluntas recedens a bono tendit [D.224va] in malum. Ergo, et caetera. 1 5 AD OPPOSITUM. Quodfit a voluntate non fit ex necessitate. Sed quod fit a violentia fit ex necessitate. Ergo, coactum sive violentum non fit a voluntate; et per consequens voluntas non potest cogi. DICENDUM quod voluntatis duplex est actus: unus qui est eius immediate quasi ab ipsa elicitus, sicut ipsum velIe, et alius est actus voluntatis quasi ab ipsa imperatus et 2 0 mediante alia potentia exercitus, sicut ambulare et movere, qui actus a voluntate imperantur et mediante potentia motiva complentur. Quantum autem ad actus imperatos voluntas potest pati violentiam, ut cum membra corporis per vioJentiam impediuntur ne imperium voluntatis exsequantur. Sed quantum ad actum proprium eius violentia ei non potest inferri. Et huius ratio est quia actus voluntatis nihil aliud est quam quaedam 2 5 inc1inatio procedens ab interiori principio cognoscente, sicut appetitus naturalis nihil aliud est [0.353va] quam quaedam inclinatio procedens ab interiori principio absque cognitione. Unde vioJentum sive coactum est a principio extrinseco. Et ideo cum opposita non possint esse in eodem simul, contra rationem actus voluntatis est quod sit violentus vel coactus, sicut est contra rationem naturalis inclinationis sive motus: lapis 3 0 enim potest ferri sursum, sed quod ista motus sit ab interiori principio vel inc1inatione est impossibile. Similiter homo per violentiam potest trahi et cog~ sed quod iste motus sit a voluntate repugnat rationi vioIentiae. AD PRIMAM argumentum dicendum quod voluntate humana est aliquid potentius, ut prima causa; et ideo moveri potest voluntas humana a prima causa; sed hoc non est per 3 5 violentiam. AD ALIUD dicendum quod non semper cogitur passivum ab activo, sed solum quando contra propriam indinationem immutatur: alioquin omnes alterationes et generationes corporum simplicium essent violentae et irmaturales. Unde sicut solum Hie motus est violentus in naturalibus et innaturalis qui est contra naturam passivi, sic ille motus est 4 0 involuntarius qui est contra indinationem voluntatis. Nunc autem vohmtas cum mutatllr ab obiecto, non mutatur contra suam naturam, sicut nee materia mutatur contra suam naturam per formam. AD [D.224vb] ALIUD dicendum quod licet ille motus quo voluntas tendit ad vitium sit contra rationis naturam, non tamen est contra naturam appetitus, quia licet vitium non 4 5 sit bonum simpliciter et secundum rei veritatem, apprehenditur tamen ut bonum et ut conveniens naturae in quantum convenit homini secundum sensum vel appetitum corruptum. LUll, Qu.2a 5 0 QUAERITUR utrum violentia causet involuntarium. Et videtur quod non. INVOLUNTARIVMet vohmtarium opponuntur secundum voluntatem. Sed voluntati non potest inferri violentia, ut nunc dictum est. Ergo, violentia involuntarium causare nonpotest. PRAETEREA. Involuntarium est cum tristitia, per Philosophum in littera. Sed 2 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40 45 50 quandoque aliquis patitur per vio1entiam et tamen inOO non tristatur. Ergo, violentia non causat involuntarium. PRAElEREA. Quod procedit a voluntate non causat involuntarium. Sed multa violeuta procedunt a voluntate, ut cum aliquis habens corpus grave ascendit sursum vel cum aliquis flectit membra contra propriam flexibilitatem. Ergo, violentia non causat involuntarium. OPPOSffUM dicit Philosophus. DICENDllM quod sicut motui naturali opponitur vio1entum, sic et voluntario: commune enim est voluntario et naturali quod utrumque est a principio intrinseco. Violentumautem sive coactum est ab extrinseco: unde quando per violentiam movetur aliquid contra propriam inclinationem sive inc1inationem propriae naturae, movetur contra naturam.; et quando per violentiam movetur aliquid contra propriam inc1inationem voluntatis, movetur contra voluntatem. Sed sicut iliud quod est contra naturam [G.163ra] est innaturale, sic quod est contra voluntatem est involuntarium. Et ideo sicut violentia causat innaturale, sic causat involuntanum. AD PRIMlJM argumentum dicendum quod voluntarium et involuntarium opponuntur. Sed dictum est iam quod duplex est actus voluntatis, scilicet a voluntateelicitus, et alius est a voluntate imperatus. Quantum ad actum elicitum voluntati non potest inferri violentia, et ideo quantum ad ilium aetum non potest causari involuntarium; sed quantum ad actum imperatum inferri potest violentia, et ideo ilIum actum violentia potest reddere involuntarium. AD ALIUD dicendum quod sicut illud est naturale quod est secundum inclinationem naturae, sic illud est voluntarium quod est secundum inclinationem voluntatis. Sed naturale dicitur dupliciter: uno modo a principio activo, sicut calefacere ab igne vel sicut ignis potest ca1efacere; alia modo secundum principium passivum, quia scilicet in natura est inclinatio ad ta1em motum, sicut in coelo est aptitude ad talem motum, lioot movens sit voluntarium. Consimiliter, [D.225ra] voluntarium dicitur dupliciter: uno modo a principio activo, ut cum aliquis vult agere; et alio modo a principio passivo, ut cum aliquis vult patio Unde cum aliquis patitur violeutiam et tarnen non tristatur, lioot non habeat in se principium activum vo1endi, habet tamen in se principium passivum volendi. Unde necessario si non tristetur vult pati, et si non vellet pati tristaretur. AD ALIlJD dicendum quod sicut Philosophus dicit in octavo Physicorum. motus quo animal interdum movet se est contra naturam corporis, toti tamen animali est naturalis, sic in proposito cum aliquis fleetit membra contra propriam f1exibilitatem iste motus est contra naturam partis vel est violentus ex parte partium, non tamen est violentus quantum ad totum hominem cuius est moveri seClUldum appetitum. Et ideo talis violentia non facit involuntarium sed violentia totius. Lun Qu.3a QUAERffUR utrum metus vel timor causat involuntarium. Et videtur quod sic. SlCur violentia est respectu mali quod praesentialiter oppugnat vel contrariatur voluntati, sic metus vel timor est respectu mali futuri quod oppugnat voluntati. Ergo, cum violentia causat involuntarium, metus sive timor causabit involuntarium. PRAElEREA. Id quod est simpliciter tale quoetnnque addito adhuc est, sicut quod simpliciter est calidum quocumque ad-[0.353vb] dito adhuc manet calidum ipso manente. Sed quod per metum agitur, sicut proieetio mercium in mare,est simpliciter involuntarium. Ergo, adveniente metu adhuc edt involuntarium. PRAETEREA. Quod est tale sub conditione secundum quid est tale, et quod est tale sine conditione simpliciter est tale: sicut quod est neoossarium cum conditione est necessarium secundum quid, sed quod est necessarium sine conditione est necessarium simpliciter. Sed illud quod per metum agitur absque conditione est involuntarium et solum cum conditione est voluntarium, scilicet ut vitetur malum quod metuitur. Ergo, me~tus simpliciter causat involuntarium et secundum quid voluntarium. 3 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40 45 50 OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod quae per metmn fiunt magis assimilantur voluntariis quam invohmtariis. DlCENDUM quod illa quae per metmn fiunt mixta sunt ex voluntario et involuntario, sicut proiectio mercimn in mari imminente tempestate, et huiusmodi. Partem enim habent de involuntario eo quod nuTIus eligeret simpliciter talia facere, et partem habent de voluntario quia quilibet secundmn intellectum dispositus talia faceret ad salutem sui et amicorum. Unde illud quod per metum agitur ut in se consideratur est involuntarium, in casu tamen fit voluntarium, scilicet ut vitetur maius malum. [D.225rb] Si quis tamen recte consideret talia, sunt magis voluntaria, quia simpliciter sunt voluntaria et secundmn quid sunt involuntaria. Et huius ratio est: unmnquodque simpliciter dicitur secundmn quod est in actu, et secundum quid secundum quod est in potentia sive in apprebensione animae. Sed illud quod per metum agitur, in actu est secundum quod fit: sed fieri et omnis actio singularium est; singulare autem est hic et nunc. Unde illud quod per metum agitur actu est secundum quod est hic et nunc et sub allis conditionibus [G.l63rbJ individuantibus. Sed secundum quod est hic et nunc vel in hoc tempore et in hoc casu, voluntarium est: imminente enim tempestate ut vitetur periculum mortis voluntarie proicit nauta merces in mari. Et quod iste motus sit voluntarius manifestum est quia principium huius motus est in proiciente: habet enim potestatem movendi membra organica et non movendi. Unde si moveat partes organicas ad proiciendmn res et non movetur ab agente exteriori sed a virtute propria, voluntarie proicit. Si autem illud quod per metum agitur oonsideretur in universali et extra hunc casum existens circumscTibendo conditiones individuales, tunc est involuntarimn. Sed quia actus est singularium, conditio actus magis habet iudicari ex conditiombus singularibus quam ex conditionibus universalibus. Et ideo ilIa quae per metum aguntur magis assimilantur, secundum Philosophum, voluntariis quam involuntariis, et simpliciter dicuntur voluntaria et secundum quid involuntaria. AD PRIMUM argmnentum dicendum quod illud quod agitur per violentiam et quod agitur per metmn non solum differunt secundum praesens et futurum, sicut accipit positio, sed magis differunt in hoc quod ad illud quod per violentiam agitur voluntas nullo modo inclinat, sed ad illud quod per metmn agitur voluntas inc1inat prout est in hoc casu et ut evitetur malmn quod timetur. Unde propter alterum voluntas inc1inat in ipsum; et non solmn est illud voluntarium quod volumus propter seipsmn , sed illud est voluntarium quod volumus propter alterum. Et quia volumus illud quod fit per metum propter maius periculum vitandmn licet non velimus ipsmn propter se, ideo est voluntarium. Sed ad illud quod per violentiam fit voluntas non [D.225va] inclinat, et ideo simpliciter est involuntarimn. AD ALIUD dicendum quod in absolutis quod est tale simpliciter quocumque addito adhuc manet tale. Sed illud non tenet in comparatis: aliquid enim est magnum absolute loquendo, et tamen in comparatione ad aliud est parvmn. Similiter in proposito: illud quod per metum agitur, si accipiatur in universali, sic est involuntarium; si tamen comparetur ad hoc tempus et ad hunc locum, potest esse voluntarium. AD ALIUD dicendum quod illud quod per metum agitur absque conditione est voluntarium, quia secundum quod simpliciter et actu est, voluntarium est; si sub conditione, est involuntarium, quia si non immineret casus iste, involuntarimn esset. Et ideo per rationem conc1udi potest oppositum. Li.III, QuAa [0.354ra] QUAERITUR utrumpraeeligendum sit mori quamaliquod turpe operari. Et videtur quod non. ILLUD est minus eligendum quod plura bona privat. Sed mors et privat bona naturae et bona virtutis; sed commissio turpis solum privat bona virtutis. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Illud est magis eligendum quod privat solum actum quam actum et potentiam. Sed mors privat actmn et potentiam virtutis; sed commissio turpis non 4 exc1udit potentiam, etsi privet actum. Ergo,et caetera. PRAETEREA. Quod confert toti civitati magis eligendum est quam mori. Sed operari turpe quandoque confert toti civitati: dicit enim Commentator in secundo huius quod in tempore belli bonum esset cum uxore tyranni adulterari ut per ipsam possit secreta 5 extorqueri tyranni et melius civitati providere. oPPOSITIJM dicit Philosophus. DICENDUM quod aliquae operationes dicuntur turpes dupliciter: aut quia excedunt decentiam hominis, in se tamen non sunt simpliciter mala, et talia praeeligenda sunt mort~ ut si oportet aliquem dicere mendacium ]eve vel sustinere adustionem ignis; citius I 0 haberet illud mendacium dicere, nec ex hoc vituperaretur sed magis veniam meretur. Alio modo SlIDt aliqua turpia quae statim cum nominantur malis sunt involuta, et ad talia nullus debet cogi; sed mori est praeeligendum quam talia operari. Talia autem sunt homi-[G.163va] cidiaet adulteria: ista [D.225vb] enim de suo significato significant malitiam propter malum fmem. Et quod mori sit praeeligendum ratio est: persistere I 5 fortiter in bono virtutis est tautum bonum quod diuturnitas vitae quae aufertur per mortem non potest sibi recompensar~ et unum magnum bonum praeeligendum est multis parvis. Unde felix mavult felicitervitam fmire quam sine felicitate diutius vitam conservare. AD PRIMUM argumentum dicendum quod illudest minus eligendum quod plura bona 2 0 privat aequalia. Unde etsi mors privet et bona naturae et virtutis, fmire tamen vitam pro bono virtutis et in bono praeponderat omnibus bonis quae homo habet in vita. AD ALIUD dicendum eodem modo. AD ALIUD dicendum quod Commentator non intelligit quod bonum esset adulterari cum uxore tyranni in tempore belli; sed si esset adulterandum, magis esset 2 5 adulterandum cum uxore tyranni quam alterius, non quia in se est magis bonum sed quia si fieret magis expediret civitati. LUll, Qu.5a QUAERITUR utrum concupiscentia causet involuntarium. Et videtur quod sic. 30 METUS aliquo modo causat involuntarium. Ergo concupiscentia. Probatio consequentiae: sicut metus est passio, sic concupiscentia. PRAETEREA. Quod per metum agitur est involuntarium, eo quod homo propter timorem agit contrarium illius quod prius proposuit. Sed per concupiscentiam operatur homo contrarium illius quod prius proposuit. Ergo, et caetera. 35 PRAETEREA. Ad voluntarium requiritur cognitio. Quod ergo privat cognitionem causat invohmtarium: dicit enim Philosophus sexto huius quod delectatio corrumpit aestimationem. Erg~concupiscentia,et caetera. AD OPPOSITUM. Involuntarium non meretur vituperium sed veniam. Sed quod fit per concupiscentiam meretur vituperium magis quam veniam sive misericordiam. Ergo, etc. 40 DICENDUM quod concupiscentia nullo modo causat involuntarium, licet quidam opinabantur contrarium. Et huius ratio est: illud est voluntarium in quod tendit voluntas. Sed per concupiscentiam inc1inatur voluntas ad agendum illud quod concupiscitur. Ergo, concupiscentia magis causat vohllltarium quam involuntarium. [D.226ra] Praeterea, involuntaria fiunt cum tristitia. Sed quae fiunt [O.354rb] per 45 concupiscentiam non fiunt cum tristitia, quia sic esset oppositum in adiecto. Et similiter nullus de involuntariis vituperatur, sed propter ea quae fiunt ex concupiscentia. AD PRTh1UM argumentum dicendum quod non est simile de metu et concupiscentia. Metus enim est de malo quod simpliciter contrariatur voluntati, et ideo modo aliquo causat invohllltarium. Sed concupiscentia est de bono in quod simpliciter tendit 50 voluntas, et ideo concupiscentia nullo modo causat involuntarium. AD ALIUD dicendum quod in eo qui agit per timorem est repugnantia voluntatis ad illud quod fit in se consideratUIIL Sed in eo qui operatur per concupiscentiam non manet prior voluntas quae contrariatur ei quod nunc fit, sed voluntas mutatur, et ideo voluntas illud quod concllpiscitur nunc vult. Sed illud quod timetur non vult nunc in se 5 consideratum. Et ideo non est eadem ratio de eo quod timetur et quod concupiscitur. AD ALIllD dicendum quod si concupiscentia comunperet OIIll1em cognitionem, sicut fit in illis qui fiunt amentes propter concupiscentiam, tunc non tieret voluntarium nec involuntarium, quia in quibus non est usus rationis non est voluntas proprie. Nunc 5 autem concupiscentia non comunpit OIIll1em cognitionem: licet enim comunpat [G.163vbJcognitionem actualem, et hoc in particulari, non tamen corrumpit facu1tatem cognoscendi. Et secundum quod illuddicitur voluntarium quod in potestate nostra est: sicut aliquando non velIe est voluntarium quia in potestate nostra est, sic et ista cognitio voluntaria est, quia in facu1tate nostra est. Unde dicendum quod conrupiscentia non I 0 totaliter tollit facu1tatem cognitionis, et ideo non causat involuntarium. Li.Ill, Qu.6 Quod autem propter ignorantiam [lllOb18] QUAERITUR utrum ignorantia causet involuntarium. Et videtur quod non. INVOLUNTARIUM est cum tristitia et poenitudine. Sed aliquid ignotum operatur 1 5 homo de quo non tristatur, ut si credens interficere cervum interficiat hostem. Ergo, ignorantia non causat, et caetera. PRAEIEREA. Omnis malus et peccans ignorat, per Philosophum in littera. Si igitur ignorantia causat involuntarium, tunc omne malum et peccatum esset involuntarium. Sed de involuntariis non [D.226rb] est homo vituperandum. Ergo, nullo peccato 2 0 debetur vituperium. PRAEIEREA. Involuntarium meretur veniam et misericordiam, per Philosophum tertio. Sed aliquid fit per ignorantiam quod non meretur veniam nee misericordiam, sed magis meretur poenitudinem et increpationem: dicit enim quod ebriis duplices debentur increpationes, et tamen ignoranter operantur. 25 OPPOSITUM dicit Philosophus. DlCENDUM quod ad voluntarium duo requinmtur, motuspartis appetitivae et cognitio voliti et partis apprehensivae. Nihil enim movet voluntatemnisi prius sit apprehensum; sed sicut violentia impedit motum partis appetitivae, sic ignorantia impedit cognitionem partis apprehensivae. Et ideo ignorantia causat involuntarium, sicut et vio1entia. 3 0 Intelligendum tamen quod non omnis ignorantia causat involuntarium: ignorantia enim se potest habere ad actum voluntatis tripliciter, uno modo concomitanter, alio modo consequenter, et tertio modo antecedenter: Concomitanter quando est ignorantia de eo quod agitur, ita tamen quod si sciretur nihil minus ageretur, ut in exemplo supra posito ut si aliquis volens occidere inimicum oOOdat eum, credens 3 5 tamen occidere cervum et non inimicum. Hic ignorantia concomitatur factum nec inducit: ignorantia non inducit ad vo1endum id quod fit sed simul accidit sic factum et tamen ignoratum. Illud sic factum ignoranter non est voluntarium quia non est prius cognitum, eo quod nihil voluntarium nisi cognitum, nec involuntarium quia non repugnat voluntati. Sed est non voluntarium, quia differentia est inter non voluntarium 4 0 et [O.354va] involuntarium, et inter non volens et nolens, quia illud est involuntarium quod est contrarium voluntati, nee fit sine tristitia et poenitud:ine; et tale non operatur homo nisi volens. Sed illud potest dici non voluntarium quod non est volitum, et tale est ignoratum. Unde ignorantia concomitans non causat simpliciter involuntarium. Sed si post factum homo tristetur et poeniteat, etiam ignoratum est involuntarium; si tamen 4 5 non poeniteat, non causat involuntarium. Consequenter vero se habet ignorantia ad actum voluntatis tripliciter: Uno modo quando ignorantia terminat actum voluntatis sicut obiectum, ut si aliquis voluerit ignorare, ut per hoc retrahatur a peccato; et ista ignorantia est voluntaria. Alio modo si directe sit causa ignorantiae per aliquam operationem, sicut homo ebrius peccat aliquid 5 0 ignoranter: ipseenim est causa ebrietatis, et ipse similiter est causa ignorantiae: et talis est ignorantia malae e1ectionis. Tertio modo est homo causa ignorantiae indirecte eo quod non operatur quae potest et debet, ut si homo propter negligentiam ignoret quid sit agendumet aliqua alia communia in iure quae OIIll1eS tenentur et possunt scire: et talis est ignorantia negligentiae. Et quaelibet istarum ignorantiarum est voluntaria, et ideo 6 nulla istarum causat involuntarium. Prima eo quod homo vult ignorare; secunda eo quod in potestate sua est [G.164ra] non ignorare, quia facit aliquid quod est causa ignorantiae; et tertia eo quod non curat scire vel operari ea quae potest et debet. Unde nulla istarum facit involuntarium simpliciter; secundum quid tamen possunt 5 involuntarhnn causare, eo quod motus voluntatis procedit ad aliquid agendum quod non fieret praesente scientia. Tertio antecedenter se habet ignorantia ad actum voluntatis, ut cum homo ignorat aliquas circumstantias actus human~ ut si homo diligentia adhibita non eredat hominem transeuntem per viam et transmittat sagittam et occidat hominem quem 1 0 nescivit transire, si postmodum paeniteat, causat involuntarium. Ista ignorantia praecedit actum: si enim scivisset hominem transeuntem, sagittam non emisisset. Si tamen post factum non paeniteret, involuntarium non causaret. Unde breviter: Ignorantia concomitans et antecedens, si sint cum tristitia, causant involuntarium; si non, non. Ignorantia autem consequens numquam causat I 5 involuntarium. Vel si proprie loquamur, nee ignorantia conoomitans nee consequens causat involuntarium, sed solum ignorantia antecedens: ipsa enim est singulariurn circumstantiarum. AD PRlMtJM argumentum dicendum quod ipsum procedit de ignorantia concomitante. SEClJNDA RATIO procedit de [D.226vb] ignorantia consequente quae est e1ectionis, 2 0 et sic peccat OrrnllS malus. TERTIA RATIO similiter procedit de ignorantia consequente quae est per negligentiam. Li.IlI, Qu.7a QUAERITUR utrum circumstantiae humanonun actuum convenienter nominentur. Et 2 5 videtur quod non. CIRCUMSTANTIA actus dicitur quod exterius ipsum respicit. Sed exterius actum respiciunt solum locus et tempus. Ergo, tantum duae erunt circumstantiae et non sex. PRAETEREA. Quod pertinet ad substantiam actus non est circumstantia eius, quia circumstantia est accidens humani actus. Sed ex causa dependet substantia actus. 3 0 Ergo, quod pertinet ad causam non est circumstantia actus, sed 'quis' pertinet ad causam efficientem, 'circa quid' ad causam materialem, 'propter quid' ad causam finalem. Ergo, ista tria non faciunt aliquam circumstantiam actus. PRAETEREA. Ad quod pertinet 'quid male vel bene fiat' non dicit circumstantiam actus, quia bonitas vel malitia sunt intrinseca actui. Sed hoc pertinet ad modum actus 3 5 quia ex modo actus cognoscitur an bene fiat vel male. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Circumstantia est accidens humani actus. Sed accidentis non est accidens per se, sed per accidens. Cum igitur actus humanus sit accidens, circumstantia erit accidens per accidens. Sed infmita possunt esse talia accidentia. Ergo, non tantum erunt sex, ut innuit Philosophus in littera. 4 0 OPPOSITUM patet per Philosophum. DICENDUM quod secundum alios septem sunt circumstantiae actus humani quae comprehenduntur isto versu: 'Quis quid ubi quibus auxiliis cur quomodo quando': quia ad actionem humanam oportet scire quis agit et quid et in quo loco et quo instrumento sive auxilio et propter quam causam et quomodo et quo tempore agit. Sed 4 5 Philosophus locum et tempus non ponit circumstantias distinctas sed unam; circumstantias [0.354vb] ponit praeter praedictas, scilicet 'circa quid' quam Tullius comprehendit sub 'quid'; et sub ista comprehendit Philosophus locum et tempus, quia omnem actum ista duo extrinsecus respiciunt. Unde ad huius evidentiam primo intelligendum quod circumstantia dicitur illud 5 0 quod est extra actum, ad actum tamen pertinens; et derivatur nomen a loco ut ab his quae sunt in loco, eo quod ornne per se locatum aliquid circumstat quod est extra essentiam ems. [D.227ra] Et ad similitudinem hums omne accidens quod est extra essentiam actus, pertinens tamen ad actum, circumstantia dicitur. Istae vero circumstantiae sunt sex secundum speciem: et huius ratio est quia in actibus [G.164~ rlI 7 humanis duo contingit considerare, ipsum actum et actus causam. Sed causa actus proprie duplex est, efficiens et fmis. Sed efficiens est duplex, principale et instrumentale. Et ideo propter principale efficiens ponit Philosophus 'quis' et propter instrumentale 'quo instnunento', sed propter causam fmalem panit 'propter quid'. 5 Circa ipsum actum tria contingit considerare, scilicet substantiamactus et obiectum eius et modum agendi: pro primo dicit 'quid', pro secundo 'circa quid' sub quo comprehenduntur 'quando' et 'ubi', et pro tertio dicit 'qualiter' et 'quomodo'. Istae SlIDt sex circumstantiae, quarum ignorantia causat involuntarium si sequatur tristitia et poenitudo. Tamen 'circa quid' et 'propter quid' sunt circumstantiaeprincipales, ut dicit I 0 Philosophus in littera, quia 'propter quid' est fmis, principium et obiectum voluntatis; sed 'circa quid' est obiectum operationis. AD PRIMUM argmnentum dicendum quod circumstantia non solum dicitur quod est exterius quoad actum sicut mensura eius, sed quod est extra essentiam actus, pertinens tamen ad ipsum. Unde locus et tempus sunt extrinsecae mensurae: aliae circrnnstantiae I 5 sunt extrinsecae ad actum, tamen pertinent. AD ALIlJD dicendum quod causa non est circumstantia, sed aliquid causae coniunctum: verbi gratia, si aliquis operetur furtum, non est considerandum quod sit alienum, sed restat considerate si furtum sit magnum vel parvum, et tales circumstantias; eadem modo in aliis causis. Non est considerandum quid est scilicet o furtum et similiter in aliis. Non est enim fmis circumstantia, sed aliquid coniunctum fini ut si fortis operetur propter bonum fortitudinis (hoc non pertinet ad circumstantiam) sed ad quem fmem operetur, lit propter fmem vel bonum civitatis vel proprium. AD ALIUD dicendum quod 'illud ad quod pertinet bene velmale' non est circumstantia sed aliquid coniunctum sibi, ut si homo percutiat fortiter vel1eve, et talia, quia sunt 5 circumstantiae. AD ALIlID dicendum quod accidentis non est accidens ita quod accidens sit completum accidens, sed accidens patest poni subiectum alterius. Sed quia mediante uno potest aliud inesse substantiae, ut mediante superficie patest color corpori inesse. Et si sit orda inter accidentia vel inter subiectum etaccidentia, non sunt accidentia per accidens, o sicut superficies et color non sunt accidentia homini. Nunc autern istae circumstantiae vel se habent ad invicem [D.227rb] secundum ordinem vel subiectum ordinatur ad eas, et ideo non sunt accidentia per accidens; nec sunt infmita, eo quod istae circumstantiae per se pertinent ad actum lnnnanum. Tertia ratio potest deduci ad oppositum sic: haec circumstantia accipitur 'quid 5 bene facit vel male', sed haec accipitur ex modo agendi, ergo orrmes circumstantiae includuntur sub modo agendi. Sed dici potest quod bene et male non sunt circumstantiae, sed ad ipsam concurrunt, sicut magis aliqua specialis circumstantia pertinens ad modum agend~ ut quod aliquis currat velociter vel tarde, percutit fortiter vel1eve. Et sub tali modo agendi non c:onc1uduntur omnes circumstantiae. o Li.lII, Qu.8a QUAERITUR utrum actio humana accipiat bonitatem velmalitiam ex circumstantia. Et videtur quod non. 5 CIRCUMSTANTlAE circumstant rem quasi extra rem. Sed bonum et malum sunt in rebus, per Philosophum sexto Metaphysicae. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Actio bona dicitur vel mala ex obiecto. Nam a quo aliquid habet speciern ab eodem habet esse et bonitatem. Sed circumstantiae sunt aliud ab obiecto. Ergo, et caetera. o PRAETEREA. Bonmn et malmn diversificant speciem in moralibus. Si ergo actio haberet bonitatem et malitiam ex circumstantiis ad augmentum circumstantiarmn [G.164va] mutaretur species actionum. Hoc non est ve~ [O.355ra] nam accidentia non diversificant speciem. OPPOSITUM dicit Philosophus in secundo et in quinto: dicit enim quod virtuosus 8 operatur quando oportet ubi oportet, et sic de aliis circumstantiis; et per oppositum de vitioso. DlCENDUM quodexcircumstantiis habet actio humana bonitatem et malitiam: bonum enim convertitur cum ente. Unde ubi plenitudo esse ibi est plenitudo bonitatis, et secundum quod res deficit a plenitudine essendi secundum hoc deficit a plenitudine bonitatis. Et ideo quia prima causa est suum esse, ideo et sua bonitas. Sed illa quae Smlt citra primum non habent plenitudinem sive totum esse a forma substantiali, sed aliquod habent esse ab accidentibus superadditis; [D.227va] et consimiliter habent bonitatem, quia sicut ad decentem hominis habitudinem requiritur debita proportio in 1 0 corpore et figura et sanitate, quae si deficiat pertinet ad quoddam non esse, sic est de actionibus humanis: actio humana primo recipit bonitatem ab obiecto. Unde cuius obiectum est bonum illa actio est bona in genere; et cuius obiectum malUIIl, et actio mala. Sed secundariorecipit bonitatem a circumstantiis prius nominatis. Et ideo actio humana non recipit totam suam bonitatem a forma specifica eius, sed aliquam ab 1 5 accidentibus et circumstantiis eius. AD PRIMUM argumentum dicendum quod circumstantiae circmnstant quia extra essentiam Smlt; in accidentibus tamen sunt sicut in subiecto, et ita in rebus Silllt. Et per consequens nihil prohibet ab eis aliquid dici bonum vel malum. AD ALIUD dicendum quod sicut esse dicitur de substantia et accidente, sic et bonum 20 invenitur in substantia et accidente. Unde ab obiecto habet actio bonum sibi substantiale sicut habet esse substantiale; sed ex circumstantiis habet bonum accidentale. Et praeter hoc actio recipit speciem a forma subiecti sive obiecti secundum quod sub ratione cadit. Nunc autem una circumstantia actus secundum unum respectmn ad rationem, patest esse formalis conditio obiecti per alium respectum ad 25 rationem: verbi gratia, locus in aliquibus circumstantia est, et locus potest esse formalis ratio obiecti: furtum enim habet speciem eo quod est rapina rei alienae; unde alienum est hic formalis conditio obiecti; si tamen ratio accipiat istud totum respectu conditionis localis, potest oonstitui una species malitiae: ut si furtum committatur in 1000 sacro, committitur sacrilegiUIIl, et hic locus est iam formalis conditio obiecti per respectum ad 30 rationem. Et hic non habet rationem circumstantiae. Unde cum circumstantia possit quandoque esse formalis ratio obiecti, et tunc variare actionem in ratione malitiae et bonitatis, nihil prohibet ipsam, cum accipitur in ratione circumstantiae, reddere actionem bonam vel malam. AD ALIUD dicendum quod in his quae intenduntur vel remittmltur non diversificant 35 speciem, sicut magis album et minus album non diversificant speciem. Consimiliter est de bono et malo: licet enim diversificent actus morales, nihil tamen prohibet bonum et malum [D227vb] intendi et remitti secillldum circumstantias diversas absque hoc quod mutetur species. 40 Li.IIl, Qu.9a Existente autem involuntario [1111 a22] QUAERITUR utnnn volmltarium inveniatur in actibus humanis. Et videtur quod non. VOLUNTARIUM est cuius principium est ab intra, alioquin esset violentum. Sed principium humanorum actuum est ab extra, quia appetitus humanus movetur ab appetibili quod est extra et est movens non motum. Ergo, et caetera. 45 PRAETEREA. In animalibus non invenitur novus motus quin praevenitur motu exteriori. Sed omnes actus [G.164vb] humani Smlt novi quia nu1lus aeternus. Ergo, orones praeveniillltur motu exteriori; et tale non est voluntarium. PRAElEREA. Cuius actus est volmltarius ille est dominus sui actus. Sed homo non habet dominium sui actus. Ergo, eius actus non est voluntarius. Minor patel, quia ille 50 habet dominium sui actus qui potest secundum se agere sine alio. Sed hoc non potest homo: non enim agit nisi in virtute superioris agentis: homo enim generat hominem et sol. oPPOSITUM dicit Philosophus. DICENDUM quod inactibus humanis oportet esse voluntarium. Ad cuius evidentiam 9 considerandum quod Hcet seClllldum significationem nomnus involuntarium dicat privationem voluntarii. Si tamen respiciamus ad causas, vohmtarium dicit privationem involuntarii: nam ignorantia et violentia causant involuntarium, et voluntarium requirit privationem utriusque, scilicet violentiae et ignorantiae. Unde ad hoc quod aliquid sit 5 voluntarium requiritur quod principium actus sit in agente, et per hoc exc1uditur violentia. Requiritur etiam quod habeat cognitionem omnium circumstantiarum, et per hoc exc1uditur ignorantia. Uncle illorum quae agunt vel moventur, principio motus vel actus in eis non existente, non agwt velmovent volwtarie: ut si lapis aseendat sursum vel ignis deorsum. Similiter eorum quae agunt vel moventur principio motus in eis existente absque cognitione fInis, actus vel motus talium non est volwtarius. Unde ad volwtarium requiritur quod principium actus vel motus sit in ipso cum aHquali cognitione fInis. Homo enim habet in se principium sui actus et motus: potest enim movere seipsum et habet cognitionem fmis. Ideo in actibus humanis specialiter reperitur voluntarium. I 5 AD PRllvI1JM argumentum dieendum quod non omne principium motus vel actus oportet esse primum. Unde ad rationem voluntarii requiritur quod principium actus vel motus sit in agente et movente; nee tamen est contrarationem eius quod hoc principium non sit primum simpliciter. [0.355rb] Primum tamen est in aliquo genere, Heet non sit primum simpliciter, sicut coelum est primum alterans etsi non sit primum movens. Sic 20 principium actus humani est appetitus qui est in homine et est primrun in genere appetitivomm, lieet non sit primum in moventibus simpliciter. AD ALIUD dicendum quod motus animalis praevenitur motu exteriori dupliciter: uno modo, in quantrun sensibile exterius per sui approximationem movet sensum et cleinde appetitmn, sicut cervus vel ovis approximans lupo: movetur versus ad ipsos. Alio 25 modo, in quantum res exterior movet ipsum animal naturali immutatione ca1efaciendo vel frigefaciendo, et sic mutato sensu potest mutari appetitus. Sed lieet sic animal moveatur ab exteriori, hoc tamen non est contra rationem voluntarii, quia proximum principium actus sui est in seipso; et si homo sic moveatur, non tamen prohibet quin suus actus sit voluntarius. 30 AD ALIUD dicendum quod homo dominatur sui actus, et cum dicitur quod tunc posset agere sine alio, dieendum quod lieet cum homine coagant superiora, non possunt tamen superiora supra voluntatem hominis, sed possunt causare aliquas dispositiones in viribus organicis. Sed in voluntate semper manet libera potestas agendi vel non agendi. Et ideo lieet homo agat in virtute superiorum, hoc tamen non est contra rationem 35 voluntarii. Li.III, Qu.IOa QUAERITUR utrum in brutis sit volwtarium. Et videtur quod non. VOLUNTARIUM dicitur a voluntate., Sed voluntas cum sit in ratione, per 40 Philosophum tertio J)e anima. non erit in brutis. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Homo per hoc quod eius actus sunt volwtarii est dominus suorrun actuum, ut habetur hic. Sed bruta non sunt domini suorum actuum. Ergo, in eis non est voluntarium. PRAETEREA. Volwtarium consequitur laus et vituperium. Sed brutorum actibus 45 [G.165ra] non debetur laus vel vituperium. Ergo, et c-aetera. OPPOSITUM dicit Philosophus: quod pueri et bruta participant volwtario. DICENDUM quod in brutis aliquo modo est voluntarium. Et hums ratio est: ad voluntarium requiritur quod principium actus sit in agente et motus in eo quod movet cum aliqua cognitione fmis. Sed duplex est cognitio fmis, scilieet perfecta et 50 imperfecta: perfecta est quando non solum cognoscitur res quae est fmis sedhabitudo et proportio eorum quae sunt ad fmem, et talis [D.228rb] solum convenit naturae rationali; imperfecta quando cognoscitur res quae est fInis absque cognitione debitae proportionis eorum quae sunt ad fmem; et talis est in brutis. Unde homo apprehenso fme potest deliberans de fine et de his quae sunt ad fmem movere vel non movere se ad fmem. 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40 45 50 1 0 Sed brutum apprehenso fme non deliberat de his quae SUllt ad finem, sed instinctu naturali movetur ad fmem. Et ideo in actibus humanis est voluntarium sec1.lIldum rationem perfectam; sed in brutis est seClUldum rationern imperfectarn, non quia in brutis sit voluntas vel ratio, sed quia in brutis est principium sui actus et sponte agunt et non coacta. AD PRIM:UM argumentum dicendum quod voluntas est potentia rationalis, et ideo non est in brutis. Sed vob.mtarium denominatur a voluntate et trahi potest ad bruta, eo quod aliquam similitudinem habent, ut scilicet aestimativae ad voluntatern: eo quod bruta apprehenso fme sponte moventur ad fmem, sicllt homo apprehenso fme si voluerit sponte seipsum agit ad finem. AD ALIUD dicendum quod homo non dicitur dominus sui actus eo quod actus sui sunt voluntarii, sed quia deliberare potest de fme et de his quae sunt ad finem, et post deliberationem potest agere vel non agere. Sed bruta non deliberant sed instinctu naturali moventur ad fmem ipso apprehenso: et ideo non habent dominium sui actus. AD ALIUD dicendum quod laus et vituperium consequuntur perfectam rationem vollll1tari~ qualis non est in brutis. Et ideo eis non debetur proprie laus et vituperium. Li.III, Qu.lla Determinatis autem his [1111b4] QUAERITUR utrum electio sit in ratione vel in voluntate. Et videtur quod in ratione. ELECTIO importat quandam collationem prout lll1umpraefertur alii. Sed collatio est rationis. Ergo, et caetera. PRAElEREA. Eiusdem partis est syllogizare et concludere. Sed conclusio in operabilibus est electio, per Philosophum sexto huius. Ergo, cum syllogizare sit in ratione, electio erit in ratione. PRAElEREA. Scientia et ignorantia pertinent ad vim apprehensivatn et non appetitivam. Sed aliqua est ignorantia [D.228va] electionis. Ergo, electio pertinet ad pattern apprehensivam; non ergo ad vollmtatem. AD OPPOSITUM. Electioest desiderium eorum quae sunt in nobis, per Philosophum capitulo de consilio. Sed desiderilUIl pertinet ad appetitum et non ad [O.355va] rationern. Ergo, et caetera. DICENDUM quod ad electionem duo requinmtur, aliquid pertinens ad rationem sive intellectum et aliquid pertinens ad voluntatem. Et ideo dicit Philosophus sexto huius quod electio est intellectus appetitivus vel appetitus intellectivus. Sed quandocumque duo ad aliquid.;~9-tHfuntur: unum .est frn:male et. aliud materiale, SC?c1Jlldum Commentatorem t{ertl6 De ~ lIt SI ad arumal reqmrantur corpus et annna, nee animal erit corpus seipsum nee anima seipsa sed erit sec1.lIldum utrunIque, sed secundum unum formaliter et secundum reliquum materialiter. Sed modo est ita quod ratio praecedit voluntatem sive intentum voluntatis, quia vis apprehensiva representat vollll1tati suum obiectum sub ratione boni, et ratio tunc ordinat quo modo pervenietur [G.165rb] ad hoc bonum ostensum: et sec1.lIldum hunc ord.ineJh a ratione praestitutum voluntas tendit ad hoc bonum ostensum. Sed iste motus sic ordinatus ipsius voluntatis est sicllt subiecti cum iste processus procedit a ratione, sed actus est illius substantialiter cuius est materialiter et sicut subiecti, sicut motus est actus mobilis etsi sit a movente. Cum igitur electio sit desiderium illius quod est in potestate nostra, per inquisitionem tarnen et consilium procedens, lioot ad electionem pertineat aliqualiter ratio formaliter, quia tarnen est in voluntate materialiter et ut in subiecto, electio est partis appetitivae et non apprehensivae, et sic voluntatis et non rationis. AD PRllvIUM: argumentum dicendum quod eleetionem praecedat quaedam collatio unius ad aitennn. Ista tamen collatio non est electio essentialiter; sed electio est desiderium consequens hanc collationern. AD ALIUD dicendum quod eiusdem partis est syllogizare et concludere. Sed electio proprie non est conclusio, quae est sententia ad quam consequitur electio. Unde conclusio pertinet adelectionem non sicut aliquid de essentia eius sed sicut anteredens ad consequens. 5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5 40 4 5 5 0 1 1 AD ALIUD dicendum quod ignorantia non dicitur electionis sicut [D.228vb] privatio eius sicut ignorantia est privatio scientiae. Sed dicitur ignorantia electionis eo quod ignoratur quid sit eligendum, et cum hoc stare potest quod diversae partis sit ignorantia et ipsa e1ectio. LUII, Qu.12a QUAERITUR utnnn electio sit in brutis. Et videtur quod sic. ELECTIO est appetitus alicuius propter fmem. Sed bruta agunt propter finem et ex appetitu. Ergo, et caetera. PRAElEREA. In electione unum praefertur alteri: in hoc enim sonat nomen electionis quod unum alteri praeferatur. Sed bruta unum alteri praeferunt: ovis enim unam herbam comedit et aliam refutal. PRAETEREA. Electio pertinet ad prudentiam. Sed in brutis est prudentia: dicitur enim in primoMetaphysicae quod quaedam animalia sunt prudentia et non disciplinabilia, ut quaecumque sonos audire non potentia, ut apes et formicae et talia. Ergo, et caetera. AD OPPOSITlJM per Philosophum: pueri et bruta communicant voluntario, non tamen electione. DlCENDUM quod in brutis non est electio, nam ad electionem requiritur deliberatio, quae non est sine ratione. Cum igitur bruta non deliberant nee ratiocinantur, in eis proprie non est electio. Praeterea, sicut ratio ad intelleetum sic eleetio ad voluntatem; sed ratio et intel1ectus sunt eiusdem potentiae nisi quod intellectus est principiorum et ratio a principiis discurrit ad conc1usiones. Sic voluntas est ipsius ftnis, sed electio est eorum quae sunt ad fmem. Unde voluntas et electio se habent ad unam potentiam sicut motus et quies ad llllam et eandem naturam. Unde sicut per eandem naturam aliquid quiescit in suo loco et movetur ad eundem locum, sic per eandem potentiam fmem volumus et ea quae sunt ad fmem eligimus. Sed in brutis non est vohmtas, ergo nec electio. Praeterea, e1ectio est unius respectu alterius, unde semper est inter plura. Ubi ergo aliqua virtus tantum determinatur ad unum, eius non est e1ectio. Sed appetitus sensitivus ad unum determinatur quod est delectabile secundum sensum: in quibus ergo solum sit appetitus sensitivus in eis non potest esse electio, nec per consequens in brutis. Sed appetitus voluntatis, lioet sit ad unum bonum commune, quod est felicitas, potest tamen esse indifferens respectu bononnn particu1arium. Et ideo in quibus est voluntas est electio, et non in eis in quibus solum est appetitus sensitivus. AD PRIMUM argumentum dioendum quod non omnis appetitus alicuius propter fmem est eleetio, nisi sit cum quadam discretione [0.355vb] unius ab altero: sed talis discretio non est in brutis. AD ALIUD dicendumquod bruta quaedam praeferunt aliis eo quod ad illa detenninata sunt. Unde quod per sensum vel [D.229ra] imaginationem apprehendit, brutum ut sibi conveniens statim ad illud movetur, non ex e1ectione sed instinctu naturali. AD ALIUD dicendurn quod motus est actus mobilis sed a movente. Nunc autem in omni mobili est aliqua ratio sive dispositio moventis: sic enim recte sagitta tendit ad metam ac si haOOret in se rationem dirigentem; et eodem modo est de horologiis et aliis ingeniis quae per artem humanam fiunt, quod licet in se rationem non haOOant rationem tamen consequuntur. Sed omnia naturalia se habent ad rationem divinam sicut artiftciata ad rationem humanam: et ideo bruta per naturalem inc1inationem ad unum determinantur et in operibus eorum apparent multae sagacitates ac si in se rationem haberent, et ideo dicuntur esse prudentia, cum tamen proprie in eis prudentia non sit neque ratio. Sed istae sagacitates insunt eis a natura sieut a ratione divina dirigente; et huius signum est quod omnia unius speciei similiter operantur, et hoc est signum quod non operantur ex e1ectione sed per naturam. Li.IlI, Qu.13a QUAERITUR utrum e1ectio possit esse ipsius fmis. Et videtur quod sic. VIRTUS facit rectam electionem, per Philosophum sexto huius. Sed ea quae sunt 5 I 0 I 5 20 25 30 35 40 45 50 I 2 gratia huius scilicet fmis non sunt virtutis. Ergo, electio est fmis et non eorum quae Slillt ad fmem. PRAElEREA. Electio importat praeacceptionem unius respectu alterius. Sed in finibus unus potest alii praeferri. Ergo, in fmibus potest esse electio. OPPOSITUM dicit Philosophus in tertio: dicit enim quod voluntas est fmis et electio eonun quae sunt ad fmem. DlCENDUM quod fmis secundum quod finis non cadit sub electione. Et huius ratio est quia electio consequitur sententiam et iudicium: primo enim est consilium de agendis, OOinde sequitur iudicium de inventis per consilium, et ad iudicium sequitur electio. Et ideo solum illius est electio quod in operabilibus est ut conc1usio: sed fmis non est conc1usio, sed est ut medium et principium, per Philosophum secundo Physicorum Et ideo finis secundum quod fmis sub electione non cadit. Verumtarnen sicut in specu1ativis conclusio unius demonstrationis potest esse principium alterius, primum tamen principium indemonstrabile non potest esse aIterius conc1usio, sic est in practicis. Aliquis fmis ut unius operationis potest ordinari ad alium fmem, sed ultimus finis ad alium fmem non ordinatur. Et ideo ultimi fmis non est electio; fmium tarnen particu1ariumpotestesseelectio, non in quantum fines sed in quantum sunt [D.229rb] ad finem, sicut sanitas est fmis medici conservantis corpus. Unde medicus corporalis non eligit sanitatem sed ea quae sunt ad sanitatem. Sed sanitas corporis ordinatur ad sanitatem anirnae, et ideo medicus animae potest eligere sanitatern corporis vel inf11"IIlitatem. Sic patet quod fmis in quantmn finis non est electio. AD PRIMUM argurnentum dicendum quod actus proprii singularium virtutum ordinantur ad felicitatern, et sic singularium virtutum potest esse electio. In quantum tamen fmes slillt, actumn virtuosorum non est electio sed eorum quae sunt ad virtutes. AD ALIUD dicendum quod in fmibus unus alii praefertur nisi in quantum ad aliud ordinatur, et sic non sunt fines. LUll, Qu.14a QUAERITIJR utrum electio sit hurnanorum actuum tantum. Et videtur quod non. ELECTIONES sunt eorum quae sunt ad finem. Sed non omnia quae sunt ad finem sunt actus, sed organa. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Actus distinguitur a contemplatione. Sed in contemplatione potest esse electio prout una [G.165vb] opinio praefertur alii. Sed opinio non est actus. Ergo, etc. PRAEIEREA. Multi eliguntur in principes ab eis qui nullum actum exerrent circa eos; et similiter multae res quae non sunt actus eliguntur, ut aurum et argentum. Ergo, et caetera. OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enirn quodelectio solum est eorum quae per nos possumus operari. DICENDUM quod [0.356ra] electio solum est humanorum actuum: velie enirn possumus quae fiunt per alios, ut aliquis videns pugiles potest velie quod unus vincat vel alius. Illud tamen non potest eligere, quia electio solum est desiderimn consiliabile eonun quae sunt in nobis. Sed talia sunt actus, quia sicut quilibet fmis vel est operatio vel est res, et non est res nisi interveniat aliqua operatio, sanitas enim non est finis medicinae nisi interveniat factio, moo facere sanitatem est propria operatio medici. Et similiter pecunia non est fmis avari nisi interveniat usus vel possessio. Et eadem modo est de his quae smt ad finem, quia vel sunt actus [D.229va] vel si sint res, eorum non est electio nisi secundmn quod cadtmt sub operatione vel actu. Et ideo electio solmn est humanorurn actuum, quia si sit rerum, solum est earum secundmn quod cadmt sub actu vel operatione. AD PRIMUM argurnentum direndum quod organa Slillt ad fmem eo quod homines utuntur eis respec1u fmis. AD ALIUD dicendum quod opinio non eligitur nisi secundum quod ei consentit ratio. Unde sub aliqua operatione cadit opinio secundum quod eligitur. AD ALIUD dicendum quod si aliquis eligatur in principem, eligentes paenominant emn 1 3 aliis: alioquin non eligeretur nisi aliquis actus eligentis tenderet in eum. Et eodem modo est de aliis rebus quae eliguntur. Li.III, Qu.15a 5 QUAERITUR utrum electio sit solum possibilium. Et videtur quod non. ELECTIO est actus voluntatis. Sed aliquis potest velIe impossibilia, utesse immortalis. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Electio est eorum quae per nos aguntur. Sed nihil differt quantum ad actionem nostram utrum aliquid sit impossibile simpliciter vel nobis. Sed multi eligunt 1 0 sibi impossibilia. Ergo, et caetera. OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod voluntas est impossibilium, non autem eleetio. DICENDUM quod electio proprie non est impossibilium. Et huius ratio est quia electiones nostrae comparantur ad actiones nostras, sed nihil agitur quod est 1 5 impossibile: nihil igitur impossibile per se eligitur. Illudetiam patet ex ratione eligendi: aliquid eligitur pro eo quod ad fmem ducit; per illud autem quod est impossibile non potest aliquis ad fmem duci; cuius signum est quod cum aliqui in consiliando perveniunt ad aliquid quod eis est impossibile, totum dimittunt sient non valentes fmem attingere. Ergo, e1ectio non est impossibilium. 20 Praeterea, fmis se habet ad ea quae sunt ad fmem in operatis simt principium ad conc1usionem in speculativis. Sed numquam sequitur conc1usio impossibilis ex principiis possibilibus. Ergo, nec ad fmem poterit homo pervenire per impossibilia; et ideo perfecta electio non est impossibilium, quia per ea nullus potest consequi finem. AD PRIMUM argurnentum dicendum quod voluntas est media inter apprehensionem 25 intellectus et operationem exteriorem, quia virtus [D.229vbJ apprehensiva representat voluntati suum obiectum, et voluntas per operationem exteriorem volitum consequitur. Principium igitur motus voluntatis dependet ex ratione, sed perfectio eius accipitur ab exteriori operatione. Ratio igitur potest representare voluntati aliquod impossibile, [G.166ra] sed ipsa voluntas non est perfecta nisi representatum sit operabile. Et ideo 30 electio, quae est perfectio voluntatis non est nisi possibilium; voluntas tantum imperfecta potest esse impossibilium, ut cum aliquis putet se per ea ad fmem posse pervenire. Unde etsi voluntas imperfecta sit impossibilium, non tarnen electio quae est perfectio voluntatis. AD ALIUD dicendum quod sient est de apprehensione voluntatis, sic est de electione: 35 voluntati aliquando intellectus aliquid representat ut bonum quod tatnenbonum non est, et tunc vohmtas tendit in malum, non sectmdum quod malum sed secundum quod apparet bonum. Sic aliquando aliqui eligunt impossibilia, non in quantum impossibilia sed in quantum reputant ea esse possibilia [0.356rb] eis, et sic electio per se est possibilium; si tatnen sit impossibilium, hoc est per accidens. 40 Li.III, Qu.16a QUAERITUR utrum voluntas aliquid eligat ex necessitate. Et videtur quod sic. SIC SE HABET fmis ad ea quae sunt ad fmem sient principium ad conc1usionem, per Philosophum secundo Physicorrun. Sed ex principiis de necessitate sequitur conc1usio. Ergo, ex fme de necessitate ternrinatur ad eligendum. 45 PRAETEREA. Electio sequitur sententiam et iudicium rationis. Sed ratio necessario conc1udit. Ergo, homo de neressitate eligit quia electio sequitur iudicium rationis. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Si duo proponantur aequalia alieni, non magis eliget unum quam alterum, ut si homo fameliens poneretur inter cibaria aequaliter distantia, non magis 50 eligeret unum quam aliud, et haec est ratio Platonis per quam probat quietem terrae esse in medio, in De coe1o et mundC\ quia aequaliter distal a circumferentia. Sed si alterum propositum esset minus, mu1to minus eligeretur quam aequale. Ergo, cum eorum quae sunt ad fmem unum alia sit eminentius, eminentius de necessitate eligetur. Et ita homo de necessitate aliqua eligere videtur. 5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 35 40 45 50 1 4 AD OPPOSITUM. Electio est actus voluntatis quae est indifferens ad opposita. Ergo, et caetera. DICENDUM quod homo non ex necessitate eligit, quia quod possibile est non esse non necesse estesse. Sed possibiJe est hominem non eligere. Hoc autem patet ex duplici potestate hominis, scilicet ex ratione et voluntate: sicut homo potest agere et velle, sic potest non velle et non agere; et sicut potest velJe hoc aut illud, sic potest non [D .230ra] velie hoc aut illud. Similiter est in ratione: in quolibet ente particu1ari ratio potest apprehendere aliquam perfectionem et similiter aliquem defectum. Et sieut ratio apprehendit, sic potest voluntati representare: unde secundum quod res apprehenditurut deficiens vel etiam ut perfecta, sic voluntas potest se habere ad illam ut ad eligibile vel fugibile. Quia igitur nihil est absque omni malo et defectu praeter ultimum fmem, qui est bonum perfectissimum et in se sufficiens, et ultimi fmis non est electio sedvoluntas, nihil est de numero eligibilium ad quod homo de necessitate determinetur. Sed in quantum in quolibet citra fmem ultimum est malum sive defectus, ideo potest comparari ad appetitum sicut fugibile; et ideo homo non ex necessitate eligit. AD PRIMUM argumentum dicendum quod non semper ex principiis sequitur conc1usio ex necessitate, quia nisi talis sit conclusio quae cum praemissis non possit stare, sie ad finemnon semper de necessitate requinmtur quaecumque sunt ad fmem; vel si sint de necessitate adfinem ordinata, non tamen semper apprehenduntur ut talia. Et ideo non de necessitate eliguntur. AD ALIUD dicendum quod sient est in apprebensionibus rationis sic in appetitibus: virtus enim apprehensiva aliquando representat voluntati aliquid quod non est bonum ut bonum, et eadem modo est in voluntate, quia voluntas appetit aliquid aliquando ut bonum quod tamen non est bonum. Sed quia non est necessarium quod ratio illud repraesentat ut bonum, sic nee est necessarium ut [G.l66rb] appetatur ut bonum. Ad formam dicendurn quod ratio in operativis non semper necessaria conc1udit, quia licet [mis sit primum in intentione ultimum tamen est in executione, et e contrario est de his quae sunt ad finem. Uncle secundum quod diversae conditiones apparent in eis quae sunt ad fmem, secundum hoc unum potest praeferri alteri, et ita neutrum est electum necessario. AD ALIUD dicendum quod licet aliqua inaequalia proponantur, nihil tamen prohibet illud quod est minus bonum in se aliquam conditionem habere propter quam voluntas magis inferatur in ipsum quam in alterum. Li.Ill, Qu.17a Consiliantur autem utrumet caetera [1112a18] CIRCA ILLUD capitulum quaeratur primo utrum consilium sit inquisitio. Et videtur quod non. ELECTIO est desiderium consiliabiJe. Sed hoc non esset nisi consilium pertineret ad ~ppe~~u:m. Cum ergo ad appetitum non pertine,t inquirere, consilium non erit mqulslt1o. PRAETEREA. Quaecumque habent dubitationem cle eis potest inquiri. Sed circa operabilia humana contingit dubitare de fme sient circa ea quae sunt ad fmem. Si ergo consilium esset inquisitio, esset consiliari de fme, quod est contra Philosophum. PRAETEREA. Inquisitio potest esse de rebus immobilibus et etiam [D.23Orb] cle fortuitis. Si ergo consilium [0.356va] esset inquisitio, de talibus posset esse consilium. Hoc est contra Philosophum. Ergo, et caetera. OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod omne consilium est quaestio, et non e converso. DICENDUM quod consilium est inquisitio: electio enim sequitur iudicium rationis in rebus agendis, ut dictum est supra. Sed in rebus agendis multa invenitur incertitudo, quia actiones sunt circa singularia contingentia quae propter sui varietatem sunt incerta. Sed in dubiis et in incertis ratio non profert iudicium sine inquisitione praecedente. Inquisitio autem praecedens iudicium rationis est consilium. Sed intelligendum est propter rationes quod in omni inquisitione oportet principia supponere: principium 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40 45 50 1 5 autem in operabilibusest Hnis quia a fme sumitur ratio eorum quae sunt ad fmem. Et ideo cum consilium sit inquisitio in operabilibus, consilium non est de fme sed de his quae sunt ad fmem. Vennntamen quia fmis respectu quorundam potestesse principium vel ordinari ad aliud ut ad fmem, sicut conc1usio unius demonstrationis potest esse principium alterius, ideo de fme sub ratione principii alterius accepto bene potest esse consilium. AD PRIMUM argumentum dicendum quod, quando duae virtutes sive potentiae ordinantur ad invicem, quod est unius potest pertinere aliquo modo ad alterum et e converso. Sed sic se habet ratio et voluntas: ratio enim dirigit voluntatem in his quae sunt ad fmem, et voluntas secundum directionem rationis in ea tendit. Et ideo ad actum voluntatis aliquid pertinet rationis et ad actum rationis aliquid voluntatis: nam ad electionem quae est actus voluntatis pertinet ordo qui est rationis et ad inquisitionem quae est actus rationis pertinet aliquid voluntatis, et sicut materia et sicut motivum. Ratio enim inquirit de his quae homo vult, et ideo sunt quasi materia; et similiter voluntas movet hominem ad inquirendum. Et ideo sicut dicit Philosophus in sexto quod electio est appetitus intel1ectivus, sic potest dici de consilio quod est inquisitio appetitiva, eo quod ad consilium pertinent actus rationis et voluntatis. Essentialiter tamen consilium est actus rationis quia est inquisitio: solum est intellectus discurrentis, sed actus voluntatis hanc inquisitionem concomitatur. [D.23Ova] AD ALIUD dicendum quod illud quod acdpitur ut fmis iam est determinatum quia quamdiu cadit sub inquisitione non habet rationem fmis. Unde de fine potest esse consilium et inquisitio, non tamen in quantum fmis est sed in quantum ordinatur ad aliud. AD ALIUD dicendum quod Hcet consilium sit inquisitio, non tamen omnis inquisitio est consilium. Et ideo non oportet quod si de aetemis sit inquisitio quod de eis fit consilium. Li.IlI, Qu.18a QUAERITUR utrum oonsilium sit solum de his quae per nos aguntur. Et videtur quod non. HOMINES interdum quaenmt consilium de his quae sunt legis [G.l66va] statuta, unde dicuntur iuris consulti. Sed eorum qui hoc consilium quaerunt non est leges facere. Ergo, consilium non solum est eorum quae a nobis aguntur. PRAEfEREA. Aliqui faciunt consultationes de futuris contingentibus et eventibus. Sed talia non sunt in potestate nostra. Ergo, et caetera. PRAEfEREA. Si consilium sic essel, nullus consiliaretur de his quae aguntur per alium. Hoc tamen non est verum, quia amicus consiliatur de his quae aguntur per amicum, et dominus consiliatur de suis quae fiant per servum. OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod consilium est de his quae sunt in potestate nostra et quae per nos possunt fieri. DICENDUM quod consilium solum est propriede his quae a nobis aguntur: oonsilium enim impertat quandam col1ationem inter multos habitam, et hoc sonat eius nomen: dicitur enim consilium quasi considium, eo quod multi consident ad simul conferendum. Sed intelligendum quod in particu1aribus contingentibus ad hoc quod aliquid certum habeatur multas conditiones et circumstantias oportet considerare, quod non potest fieri perfecte per unum hominem, sed magis per plures eo quod frequenter occurrit uni quod non occurrit alteri. Sed ratio universalium et necessariorum simplicior est et absolutior, et ideo consideratio eorum magis potest fieri per unum hominem. Et ideo inquisitio consilii cum proprie sit inter multos maxime habet fieri circa particularia contingentia: veritas enim istonnn non est multum appetibilis propter se sicut veritas universalium et necessariorum; sed solum est appetibilis prout cadit sub operatione nostra. Et ideo consilium proprie est [0.356vb] de particularibus contingentibus quae cadunt sub consideratione nostra. Et ideo dicit Philosophus quod consilium nec est de aeternis nec de [D.23Ovb] irnmobilibus nee de his quae fiunt in 5 1 6 pluribus uniformiter nee de fortuitis, quia ista non sunt in potestate nostra. Sed solum est de his quae per nos possumus operari. AD PRIMUM argumentum dicendum quod consilium est de his quae sunt legis statuta, quia quamvis non cadant sub operatione quaerentis consilium, per H1a tamen dirigitur ad operandum. Et ideo, et caetera. AD ALIUD direndum quod. consilium non solum est de his quae actu operamur, sed de his quae ad operationem nostram ordinantur. Et ideo de eventibus futuris est consilium, quia per cognitionem eorum ordinatur homo ad aliquod. operandum vel dimittendum. lOAD ALIUD dicendumquod de his quae fiunt per amicum nos consiliamur in quantum sunt unum nobiscum; vel propter unitatem affectus, sicut amicus est solicitus de his quae fiunt per amicum sicut de his quae fiunt per ipsum, eo quod ea quae sunt amici reputat sua; vel propter unitatem ordinis, quia agens instrumentale et principale sunt ut una causa eo quodunum propter alium. Et ideo dominus consiliatur de his quae fiunt 1 5 per servum sicut de suis. Li.III, Qu.19a qUAERITUR utrum consilium sit de omnibus quae a nobis aguntur. Et videtur quod SIC. 2 0 ELECTIO est appetitus praeconsiliati: sequitur enim iudicium et sententiam consilii. Sed electio est de omnibus quae a nobis aguntur. Ergo, et consilium. PRAEIEREA. Consilium est inquisitio rationis in rebus agendis. Sed de omnibus quae non per passiones agamus, ex inquisitione rationis operamur. Ergo, et caetera. PRAEIEREA. Philosophus dicit hie quod si per plura possit aliquid fieri, ex consilio 2 5 inquiritur per quod facillime possit fieri. Et si per unum possit fieri, consilio inquiritur qualiter per illud unum optime possit fieri. Sed omne quod fit a nobis fit per pluta aut per unum. Ergo, et caetera. OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod de his quae fiunt per certas disciplinas et per se sufficientes non est consilium. 3 0 DICENDUM quod non de omnibus quae a nobis aguntur est consilium. Et huius ratio est: consilium est inquisitio rationis in dubiis et in incertis: in his ergo de quibus non dubitamus consilium non quaerimus. Et ideo argumentum [D.23 Ira] quod est inquisitio rationis dicitur rei dubiae facere fidem et non certae. Sed quod de aliquo non dubitamus provenit ex duplici causa: una est eo quod per vias certas et determinatas 3 5 [G.166vb] procedit ad frnem determinatum. Unde qualiter scribendae sunt litterae non dubitamus quia certus modus scribendi per artem determinatur. Sed qualiter sit negotiandum dubitamus propter diversitatem in rebus venalibus; et similiter qualiter sit medicandum propter diversitatem et ex parte sanandi et ex parte medicinae. Alia causa est quod de his in quibus confert utrum sic tiant vel sic non dubitamus, quia deeo quod 4 0 parum est ratio non curat. Et ideo de parvis et de certis non consiliamur, sed magis de magnis et incertis. Unde in magnis iudices assunnmt sibi coassidentes propter casus difficultatem; et similiter in incertis quaeritur consilium. Iudex enim de his quae manifesta sunt non quaerit consilium nee qualiter sit sentiendum, sed in casibus imrnanifestis. Et ideo de duobus quae fiunt a nobis scilicet de certis et minimis non est 4 5 consilium. AD PRIMUM argumentum dicendum quod eleetio est appetitus praeconsiliati ratione iudicii vel sententiae. Sed quando sententia est manifesta, non est opus inquisitione praeredente, sed tunc electio sequitur iudicium sine inquisitione praecedente, et per consequens absque consilio. 5 0 AD ALIUD dicendum quod in manifestis statim iudicamus et operamur sine inquisitione praecedente, quia ratio non inquirit sententiam vel iudicium nisi propter dubietatem rei. AD ALIUD dicendum quod si aliquid fiat per unum sed tamen diversis mediis sive per plura, ibi cadit consilium quia non est determinatum per quod vel quomodo melius 5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5 4 0 4 5 5 0 1 7 possit fieri. Si tarnen detenninatum sit Principium et modus determinatus, non est ibi opus consilio. LUll, Qu.20a QUAERITUR utrum inquisitio consilii sit resolutoria. Et videtur quod non. CONSILIUM est de his quae a nobis aguntur. Sed operationes nostrae procedunt a simplicibus ad composita, et per consequens modo compositivo et non resolutorio. PRAETEREA. Consilium est inquisitio rationis in rebus agendis; sed ratio [0.357ra] semper procedit a priori ad posteriora secundum modum magis convenientem. Cum ergo praesentia et praeterita sint priora futuris, per consilium fiet inquisitio per praesentia de futuris et non e converso: et per consequens procedit modo compositivo. PRAETEREA. Non consiliamur nisi de possibilibus. Sed [D.231rb] an aliquid sit possibile perpendimus ex hoc quod possumus facere vel non ut ad illud perveniamus. Consilium ergo incipit a praesentibus, et per consequens non procedit resolutorie. OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod in quibus consiliamur oportet consiliantem quaerere et resolvere. DICENDUM quod inquisitio consilii est resolutoria quia in omni inquisitione supponitur aliquod principium, quod si sit prius in esse sicut est prius in cognitione, inquisitio tunc est compositiva, quia tunc Proceditur a causa ad effectus; et talis processus est compositivus. Si autem ilIud quod est prius in intentione est posterius in esse, processus tunc est resolutorius. Sic enim procedimus cum ex cognitione effectuum procedimus ad cognitionem causarum. Sed in inquisitione consilii finis supponitur ut principium; sed fmis, etsi sit prior in intentione, posterior tamen est in esse. Et ideo inquisitio consilii resolutoria est: procedit enim ab ilIo quod in futurum intenditur ad illud quod in praesenti possumus operari. Unde consilium semper proceditur a futuro in praesens. AD PRIMUM argumentum dicendum quod lieet operationes nostrae ordinantur per rationem, tarnen ratio earum accipitur a fine, quia Propter fmem consiliamur de his quae sunt ad fmem. Unde licet operationes nostrae sint priores in exsequendo, posteriores tarnen sunt in intentione. AD ALIUD dicendum quodratio semper procedit a prioribus secundum rationem, non tamen a prioribus secundum esse. AD ALIUD dicendum quod nos non quaerimus consilium an ea quae sunt ad fmem sint possibilia nisi crederemus ea congrua fini. Et ideo primo nos quaerimus an valeant ad finem et deinde, si congruant, an sint possibilia. LUll, Q.21 a QUAERITUR utrum inquisitio consilii Procedat in infinitum. Et videtur quod sic. CONSILIUM est de particu1aribus [G.l67ra] contingentibus. Talia sunt infmita. Ergo et caetera. PRAETEREA. Consilium non solum est de his quae aguntur, sed de eo per quod impedimentum tollitur. Sed omnis actio nostIa potest impediri per actionemnostrarn, et ilIa per aliam, et sic in infinitum. Ergo, oportet consiliari de infmitis impedimentis tollendis. PRAETEREA. In scientiis demonstrativis non proceditur in infmitum, quia in eis est pervenire ad principia per se nota quae onmimodam habent eertitudinem. Sed talia non est invenire in contingentibus operationibus. AD OPPOSITUM. De his ad quae impossibile est pervenire nullus conatur intendere. Sed impossibile est infmita transire, et consilium est de his quae sunt ad [D.231va] finem. DICENDUM quod inquisitio consilii fmita est ex parte principii et termini. Nam in consilio duplex supponitur principium: unum sui generis, et hoc est fmis quod est principium in operationibus; et aliud est alterius generis principium, quia sicut scientiae speculativae aliqua accipiunt ab aliis scientiis de quibus non inquirunt: sic est in practicis. Ista autem quae supponuntur hoc modo in inquisitione consilii sunt ilIa quae 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40 45 50 1 8 sunt sensui manifesta, ut scilicet panis et lapis et huiusmodi; vel accepta sunt per scientiam practicam vel speculativam, ut quod nulli sit nooondum, et similiter quod animal non contingit nutriri sine alimento convenienti. Ex parte termini est ista inquisitio fmita: tenninus enim consilii est illud quod immediate possumus operari, quia sicut consilium incipit a fme sicut a principio et terminatur ad illud quod primum est in potestate nostra ut fiat, unde fmita est eius inquisitio et ex parte termini et ex parte principii. Quod tarnen in infmitum procedat in potentia non est inconveniens, sicut homo potest amovere hoc impedimentum et illud, et sic in infmitum. AD PRIMUM argumentum dicendum quod singuiaria sunt infmita in potentia, non tamen secundum actum. AD ALIUD dicendum quod etsi quaelibet actio humana possit impediri, non tarnen quaelibetimpeditur actualiter. Et ideo cum perventum est per consilium ad illud quod proximum est in potestate nostra, non oportet consiliari de eius impedimento. AD ALIUD dicendum quod Hcet in contingentibus non sit aliquid quod habeat omnimodarn certitudinem sicut est in speculativis, tamen certitudinem habet seClllldum quod sub operatione cadit: sicut Socratem se-[0.357rb] dere non est necessarium, dum tru:nen sedet est necessarium. Similiter licet contingens non sit certum simpliciter, seClllldum tru:nen quod nunc accipitur potest esse certum. Li.III, Qu.22a Voluntas autem et caetera [1l13aI5] CIRCA ILLUD quaeratur utnnn voluntas sit tantum boni. Et videtur quod non. EADEM est potentia oppositorum, sicut albi et nigri. Sed bonum et malum sunt opposita. Ergo, voluntas non tantum est boni sed mali. PRAETEREA. Potentia rationalis valet ad opposita. Sed voluntas est potentia rationalis, quia in ratione est, per Philosophum tertioDe anima PRAETEREA. Bonum et ens convertuntur. Sed voluntas potest esse respectu non entiurri: ambulans enim potest velie non ambulare, et ita de aliis futuris quae non sunt actu existentia. Ergo, voluntas non est tantum bani. oPPOSITUM dicit Philosophus. DICENDUM quod [D.231vb] voluntas est appetitusmtionalis. Nulius autem appetitus est nisi boni; cuius ratio est: appetitus nihil aliud est quam inc1inatio appetentis ad aliud. Sed nihil inclinat nisi ad sibi simile vel conveniens. Cum igitur omnis res in quantum ens est quoddarn bonum, appetitus nullius entis est nisi ad bonum vel conveniens. Sed intelligendum est quod sicut appetitus naturalis omnis consequitur aliquam fonnam, appetitus enim naturalis consequitur formam in re existentem, sed appetitus animalis sive sensitivus sive rationalis, quae est voluntas, consequitur formam apprehensam; uncle sicut illud in quod tendit appetitus naturalis est bonum in natura existens, sic illud in quod tendit appetitus sensitivus sive rationalis est bonum in apprehensione. Et ideo ad hoc quod voluntas tendat in aliquid, non oportet quod sit bonum in natura, sed sufficit quod sit bonum in apprehensione. Unde si malum apprehenderetur ut bonum, in illud posset voluntas tendere. AD PRIMliM argumentum dicendum quod licet una sit potentia oppositorum, non tamen eodem modo: voluntas enim [G.l67rb] vult bonum prosequendo et malum fugiendo. Actus tamen quovoluntas tendit prosequi bonum proprie dicitur voluntas et actus quo intendit fugere malum dicitur noluntas, ita quod sicut voluntas estboni, ita sit noluntas mali. AD ALIlJD dicendum quod potentia rationalis non valet ad omnia opposita sed ad opposita quae continentur sub proprio obiecto: quia enim color est sub quo continetur album et nigrutIl, ideo visus potest in album et nigrwn. Proprium autem obiectum voluntatis est bonum, sub quo continentur ambulate et non ambuiare, sedere et non sedere, et ita de aliis; sed non continetur sub eo malum sub propria ratione, scilicet in quantum malum. Et ideo voluntas se extendit ad opposita sub bono et non ad malum. AD ALIUD dicendum quod non entia in re sunt entia secundum rationem; et sic sunt bona in apprehensione sicut entia sunt in ratione. Et bonum apprehensum est obiectUill voluntatis: ideo in ea potest tendere voluntas. I 9 5 I 0 I 5 20 25 30 35 40 45 50 LUll, Qu.23a QUAERITUR utrum vohmtas sit tantum fInis. Et videtur quod non. PER eandem potentiam transit aliquis medium et pervenit ad tennimun. Sed ea quae sunt ad fmem sunt sicut medium ad tenninmn. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Finis est ratio [D.232ra] eorum quae sunt adfinem sicut lmnen est ratio coloris. Sed per eandem potentiam apprehenditur lumen et color. Ergo, ad eandem potentiam pertinet fmis et illud quod est ad fmem. PRAETEREA. Ubi unum propter alterum ibi tantum unmn. Sed illud quod est ad finem est propter fmem. Ergo, tendere utrmnque est tendere unmn. AD OPPOSITUM est Philosophus: dicit enim quod voluntas est fmis, electio autem eorum quae sunt ad fmem. Praeterea, ad diversa obiecta genere requiruntur diversae potentiae. Sed illud quod est fmis est honestmn vel delectabile, et est in genere qualitatis vel actionis aut passionis. Sed quod est ad fmem est utile et in genere ad aliquid, per Philosophmn primo Ethicorum. Ergo, ista pertinent ad diversas potentias. Praeterea, habitus proportionantur potentiis. Sed ad diversos habitus pertinet fmis et id quod est ad fmem. Nam in artibus operativis, quae sunt habitus, alia ars est finis et eius quod est ad fmem: quia ad gubernativam pertinet usus navis qui est finis eius; sed ad navifactivam pertinet constructio eius quae est propter finem. Ergo, ita erit de potentiis. DICENDUM quod voluntas dicitur dupliciter: uno [0.357va] modo dicitur potentia qua volmnus; et alio modo voluntatis sive huius potentiae actus, sicut est de intellectu. Si autem voluntas accipiatur pro potentia, sic non solmn est fmis sed eorum quae sunt ad fmem: quaelibet enim potentia se extendit ad omnia ilia ad quae sive in quibus ratio sui obiecti invenitur, sicut visus se extendit ad quodcumque in quo ratio coloris potest inveniri. Sed obiectmn voluntatis est bonum: sed ratio boni non solum invenitur in fme sed in aliis quae sunt ad fmem. Ideo utriusque potest esse bonitas. Si autem accipiatur pro actu, sic est fmis tantum, quia onmis actus denominatus a potentia proprie est illius ad quod per se et primo ordinatur potentia, sicut potentia intellectiva est principiorum sive ordinatur ad principia et ad ea quae sunt principiata. Quia tamen primo et per se est principiorum, ideo intelleetus secundum quod dicit actum, principiorum est et non aliorrun nisi in quantum in eis cognoscuntur principia. Sic voluntas, cum sit actus denominatus a potentia cuius obiectmn est bonum, per seest illius quod est propter se bonmn. Sed tale est fmis: alia enim non sunt bona nec volita nisi propter finem. [D.232rb] Unde non est eorrun quae sunt ad fmem nisi propter finem: illud enim quod vult in aliis, hoc est fmis. Et ideo sicut intellectus est proprie principiorum, sic voluntas quae est actus est per se ipsius fmis. Verruntamen intelligendum quod eodem aetu quandoquepotest velie fmem et id quod est ad finem et quandoque non, quia finis potest dupliciter considerari, aut in se aut secundum quod est ratio eorum quae sunt ad fmem. Si in se, sic potest eius esse voluntas absque hoc quod sit eorum quae sunt ad fmem: unde aliquis potest yelle sanitatem prius tempore quam acquirat sanitatem sive ea quae sunt [G.l67va] ad sanitatem. Si tamen consideretur finis in quantmn est ratio eorrun quae sunt ad fmem, sic unico actu potest voluntas tendere in utrrunque: uncle eodem actu numero quo vult id quod est ad fmem vult fme~ sed none converso semper. Sicut est de intellectu quod aliquis potest intelligere principia absque hoc quod intelligat principiata; sed non potest intelligere principiata nisi intelligat principia, eo quod principia sunt rationes principiatormn. AD PRIMUM argmnentrun direndum quod sicut in motu naturalium: exsequendo motum naturalem aliquis potest pervenire ad medimn absque hoc quod transeat ad terminum, sic ClUll fmis se habeat ut medium in operabilibus sicut medimn in demonstrationibus, aliquis potest yelle fmem etsi non vetit ea quae sunt ad fmem. AD ALIUD direndum quod bene prohat quod fmis secundmn quod est ratio eorrun quae sunt ad fmem ad eandem pertinet rationem C'Uffi eis. 20 Vel potest dici quod TRES PRIMAE RATIONES procedunt de voluntate seClllldum quod est potentia. RATIONES AD OPPOSITUM procedunt de vohmtate seCWldum actum, scilicet seClllldum quod est actus. 5 AD SECUNDAM rationem dicendum quod obiecta diversa genere non ordinata ad invicem et non ex aequo diversa diversas requinmt potentias, sicut est de colore et sono. Sed sic non est de utili et honesto vel delectabili: non enim ex aequo dividunt bonum, quia unum est propter se ut honestum, utile propter aliud. AD ALIUD dicendum quod non omne quod distinguit habitum diversificat potentiam, 1 0 quia habitus est quaedam specialis determinatio potentiae, et aliquid potest diversificare speciem quod non diversificat genus, ut patet ,intuenti. Et praeterea, ars non solum considerat finem sed illud quod [D.232va] est ad fmem, sed diversimode. Nam gubernativa considerat fmem ut id quod operatur et illud quod est ad fmem ut illud cui imperat; sed navisfactiva e converso id quod est ad fmem respicit ut quod operatur et 1 5 finem ut illud ad quod ordinat illud quod operatur. Li.III, Qu.24a QUAERITUR utrum voluntas moveatur ab intellectu. Et videtur quod non. MULTA interdum scimus esse bona quae non prosequimur, sive [0.357vb] prosequi 2 0 non curamus. Sed hoc non esset si intellectus moveret voluntatem. Ergo, et caetera. , PRAETEREA. Sicut imaginatio appetitui sensitivo representat appetibile, sic intellectus ,>' ad voluntatem ut sibi representans voluntabile. Sed imaginatio non movefPPetitum . sensiti~: quae enim imag.inamur ut in pictura consideramus unde ab eis n 'movrJur. VYlb.V ~"", 'Ergo, nec mtellectus moveblt voluntatem. 2 5 PRAETEREA. Idem respectu eiusdem non potest esse movens et motum. Sed voluntas movet intellectum: intelligimus enim cum volumus, per Philosophum tertio De anima Ergo, et caetera. OPPOSITUM dicitur in tertio De anima: quod appetibile intellectum est movens non motum, sed voluntas est movens et motum. 30 DICENDUM quod intellectus movet voluntatem et e converso, sed diversimode, quia unumquodque indiget movente secundum quod est in potentia ad plura: quia quod est in potentia non reducitur ad actum nisi per ens actu, et hoc est movens. Sed dupliciter est aliqua vis in potentia: uno modo ad agere et non agere, et alio modo ad agere hoc vel illud, sicut visus potest videre et non videre et videre potest album et nigrum. Primum 3 5 est ex parte subiecti quod quandoque invenitur agens et quandoque non agens. Secundum estex parte obiecti secundum quod specificatur actus: cum enim subiectum sit in potentia ad agere et non agere, indiget aliquo movente, et hoc est agens. Sed omne agens agit propter fmem: unde finis est principium huius motionis. Sed nunc est ita quod omnis ars ad quam pertinet finis communis movet ad agendum 4 0 artem ad quam pertinet finis particularis, sicut gubernativa movet navisfactivam ad agendum. Sed finis qui est obiectum voluntatis est bonum commune sub quo [D.232vb] comprehenduntur omnes apprehensiones omnium aliarum potentiarum sicut quaedam bona particularia. Et ex hac parte voluntas movet omnes alias potentias ad agendum: sicut enim dux ad quem pertinet bonum commune totius exercitus movet 4 5 aliquem tribunum ad pugnandum ad quem pertinet bonum unius aciei, sic voluntas ad quam pertinet bonum commune movet omnes potentias quantum ad exercitium et usum motionis. Sed alia modo determinatur aliquid quod est in potentia ad actum quantum [G.167vb] ad determinationem actus, et hoc accipitur ex parte obiecti quia in 5 0 naturalibus ex obiectis diversificantur actiones; et principium huius motionis est forma. Sed modo est ita quod primum forma1e est ens et vennn quod est obiectum intellectus, sub quo comprehenduntur omnia obiecta omnium aliarum potentiarum sicut bona particularia. Et hoc modo intellectus movet omnes alias potentias. Unde quantum ad exercitium et usum actionis movet voluntas intellectus: intelligimus enim quia volumus. 2 1 Sed quantum ad determinationem actus intellectus movet vohmtatem: sicut enim intellectus apprehendit sic voluntati representat, et ideo nihil movet voluntatem nisi prius sit apprehensum. AD PRIM:UM argmnentum dicendum quod non probat qum intellectus moveat 5 voluntatem, sed probat quod non de necessitate movet voluntatem. AD ALIUD dicendum quod imaginatio non movet appetitum sensitivum nisi imaginatum habeat ratiorem convenientis vel nocivi. Et sic intellectus non movet voluntatem nisi intellectum habeat rationem boni vel mali. AD ALIUD direndumquod idem respectu eiusdem potest esse movens et motum, alia I 0 tamen et alia ratione. Li.Ill, Qu.25a QUAERITUR utrrun appetitus sensitivus moveat voluntatem. Et videtur quod non. M OVENS et agens sunt nobilius mota et passo. Sed appetitus sensitivus inferior est 1 5 appetitu inellectivo qui est voluntas, sicut sensus intellectu. Ergo, non movet voluntatem. PRAElEREA. Causa particularis non potest in effectum universalem. Sed appetitus sensitivus est causa particularis: sequitur enim particularem apprehensionem [D.233ra] sensus. Sed voluntas est quoddam universale: sequitur enim universalem 2 0 apprehensionem intellectus. Ergo, appetitus sensitivus non potest causare motum voluntatis. PRAElEREA. Nihil movetur [O.3S8ra] ab eo quod movetur ut motio sit reciproca. Sed voluntas movet appetitum sensitivum in quantum dominatur. Ergo, non movetur ab appetitu sensitivo. 2 5 AD OPPOSITUM. Multi operantur ex passione. Sed hoc non esset nisi appetitus in quo est passio moveret voluntatem. Ergo, et caetera. DICENDUM quod appetitus sensitivus movere potest voluntatem, quia obiectum voluntatis est bonum et conveniens, ut dictum est. Sed conveniens et bonum dicitut aliquid dupliciter, et ex parte illius quod oonvenit et ex parte illius cui convenit, quia 3 0 relativum respicit utrrunque extremum: unde gustus secundum quod diversimode est dispositus diversa sibi conveniunt, sicut bene disposito conveniunt dulcia sed aliter disposito conveniunt alia. Sed modo est ita quod secundum passiones in homine causatur aliqua dispositio, propter quam dispositionem aliquid apparet conveniens uni quod non apparet conveniens alteri. Et ideo secundum quod appetitus diversimode est 3 S dispositus voluntas in diversa tendit. Et sic appetitus sensitivus dicitur movere voluntatem. AD PRIMUM argumentum dicendum quod nihil prohibet aliquid esse nobilius alio simpliciter, inferius tamen secundum quid. Unde voluntas est nobilior simpliciter, appetitus tamen sensitivus secundum aliquid potest esse nobilior. 4 0 AD ALIUD dicendum quod actiones et electiones sunt singularium, et ideo secundum appetitum sensitivum qui est singularium diversimode se habet homo circa eligibilia et per consequens circa voluntabilia. Et ideo appetitus sensitivus, licet sit causa particularis, potest causare motum voluntatis respectu singularium. AD ALIUD dicendum quod voluntas non principatut appetitui sensitivo despotioo 4 S principatu sed politico, sicut princeps dominatur Hbeds qui possuntcontra resistere. Et ideo huic dominio non repugnat quin appetitus possit movere voluntatem. Li.III, Qu.26a QUAERITUR utrum voluntas moveat seipsam. Et videtur quod non. S 0 MOVENS in quantum huiusmodi est in actu. Quod autem movetur est in potentia. Sed idem non potest esse in actu et in potentia. Ergo, voluntas non potest movere seipsam. ITEM. Mobile movetur [G. 168ra] praesente movente. Sed voluntas sempersibi ipsi est praesens. Si ergo moveret se, semper moveret se; et ita si semel velIet, semper vellet. PRAETEREA. Voluntas movetur a principio intellectivo et ab appetitu sensitivo. Si 22 i.gitur mo.veretur a se, idem moveretur a tribus motoribus immediate; quod est mconvenlens. AD OPPOSITUM. Vohmtas est dominus sui actus, quia in eius potestate est velIe et non velle. Sed hoc non esset nisi seipsam moveret. Ergo, et caetera. 5 DICENDUM quod vohmtas movere potest seipsam, quia secundum quod aliquid est in potentia secundum hoc reduci potest ad actum. Sed voluntas est in potentia duplici, uno modo ad velie et non velIe, et alia modo ad velie hoc vel illud; et in utraque roouctione indiget aliquo movente. Unde dupliciter ad actum reducitur: uno modo quantum ad exercitium actus, et alio modo quantum ad determinationem actus. 1 0 Primo modo, seipsam ducit ad actum aliqualiter: sicut enim omnes alias potentias movere potest ex parte ftnis qui est eius obiectum. Quia enim voluntas vult cognitionem veri movet inteliectum ad actus exercitium, et quia voluntas vult cognitionem singularis movet appetitum sive sensus ad exercendum suos actus. Et tota ratio est quia habitus vel potentia ad quam pertinet obiectum commune movet potentias 1 5 et habitus ad quas pertinent obiecta particularia sub ilio communi comprehensa, lit dictum est de navisgubernativa. Et quia ftnes et perfectiones omnium aliarum potentiarum continentur sub bono communi quod est obiectum voluntatis, ideo voluntas omnes alias potentias movere potest quantum ad exercitium actus. Et similiter movere potest seipsam, quia Imis se habet in operativis sicut principium in specu1ativis: sed 2 0 intellectus speculando principia seipsum movere potest in cognitionem conc1usionum. Recte sic est de voluntate: per hoc enim quodvult fmem movere potest seipsam ut velit ea quae sunt ad fmem. Et ita quantum ad exercitium actus voluntas potest movere se respectu eorum quae sunt ad Imem. Quantum ad determinationem actus, quae habetur ab obiecto, movetur ab alio, 2 5 ut dictum est, [D.233va] quia secundum quod intellectus representat voluntati hoc vel illud specificatur actus voluntatis. Et similiter secundum quod in appetitu sensitivo est haec passio vel illa specificatur adhuc actus voluntatis, quia qualis est unusquisque talis finis sibi videtur esse: unde aliquid videtur sicut bonum et finis existenti in passione, quod non videtur [0.358rb] sibi bonum existenti extra passionem. Si dicatur quod 3 0 voluntas non potest movere seipsam quia nihil educit seipsum de potentia ad actum, dicendum quod verum est de potentia essentiali, non accidentali. Et ita solvit Cancellarius Parisiensis. AD PRIMUM argumentum dicendum quod nihil est in actu et in potentia respectu eiusdem: unde voluntas, etsi moveat seipsam non tamen est actu et potentia respectu 3 5 eiusdem, sed secundum quod actu vult ftnem per ilIum fmem movet se ad ea quae sunt ad fmem, et hoc de potentia ad actum. AD ALIUD dicendumquod potentia voluntatis semper sibi est praesens, sed actus per quem vult fmem non semper est sibi praesens. Et ideo non semper vult ea quae sunt ad fmem. 4 0 AD ALIUD dicendum quod voluntas a se movetur et aliis diversimode: ab intellectu movetur secundum determinationem actus secundum rationem obiecti universalis; et ab appetitu sensitivo movetur quantum ad determinationem actus secundum rationem obiecti particu1aris et sensibilis; sed a seipsa movetur quantum ad exercitium actus secundum rationem fmis. 45 Li.III, Qu.27a QUAERITUR utrum voluntas moveatur ab aliquo extrinseco. Et videtur quod non. DE RATIONE voluntarii est quod sit a principio intrinseco, sicut de ratione motus naturalis. Sed motus vohmtatis est voluntarius. Ergo, non est ab extrinseco. 50 PRAETEREA. Voluntas violentiam pati non potest Sed violentum est euius prineipium est ab extrinseco. Ergo, moveri non potest ab extrinseco. PRAETEREA. Quod sufficienter movetur ab uno non indiget moveri ab alio. Sed voluntas sufficienter movetur a seipso et a principiis intrinsecis. Non ergo indiget moveri ab extrinseeo. 23 5 1 0 I 5 2 0 2 5 3 0 35 40 45 50 AD OPPOSITUM. Voluntas movetur ab obiecto, et obiectum potest esse res extrinseca. DICENDUM quod secundum quod vohll1tas movetur [D.233va] quantum ad specificationem actus secundum rationem obiect~ sive [G.l68rb] representatur per intellectum sive appetitum sensitiVl.ll1l, manifestum est quod voluntas ab extrinseco potest moveri. Secundum etiam quodmovetur quantum ad exercitium actus secundum rationem fmis, in eo quod per hoc quod vult fmem movet seipsam ad volendumea quae sunt ad fmem, adhuc necesse est quod moveatur ab extrinseco. Et huius ratio est: Offine quod quandoque est agens et quandoque non, ab aliquo movente reducitur ad actum. Si ergo voluntas nunc velit ea quae sunt ad fmem et prius noluit, ab aliquo agente ac actum reducitur. Et si ad hunc actum reducatur per hoc quod vult fmem cum fmem non prius semper voluit, oportet quod ad volendum fmem moveatur ab aliquo. Verbi gratia, iste quia vult sanari mediante consilio vult ea quae sunt ad sanitatem: cogitat enim quomodo sanari potest et per consilium invenit quod per medicum, et ideo vult habere medicum; sed non semper voluit sanari sive non habuit semper voluntatem eius quod est sanari quia non semper fuit infmnus. Ergo, mediante consilio ex aliquo fme praesupposito reductus est ut actu velit sanari; et non est procedere sic in infmitum in causis fmalibus sic ordinatis. Necesse est ergo devenire ad aliquod extrinsecum a quo moveatur voluntasex naturali instinctu, sicut et aliae potentiae. Unde, etsi in volendo ea quae sunt ad fmem reducatur ad actum per seipsam per hoc quod vult finem, ad volendum tamen fmem quem prius non voluit, oportet quod moveatur ab extrinseco, vel erit processus in infmitum. Et illud extrinsecum est proprium obiedum. AD PRIMUM argumentum dicendum quod licet de ratione voluntarii sit quod sit ab intrinseco, non tamen est de eius ratione quod illud principium intrinsecum sit primum et non motum, sed sufficit quod proximum principium movens et motum sit intrinsecum. Primum tamen principium non motum potest esse extrinsecum. AD ALIUD dicendum quod ad rationem violenti non sufficit quod sit a principio extrinseco sed requiritur quod patiens vim non conferat. Sed hoc noncontingit in motu voluntatis: ipsa enim voluntas vult moveri ab alia, unde ipsa confert cum movetur ab extrinseco, sicut materia confert cum movetur ab exteriori agente. Et ideo motus voluntatis ab extrinseco non est violentus. AD ALIUD dicendum quod etsi voluntas moveatur a se, non tamen sufficienter movetura se nisi in suo oriline: non potest [0.358va] se movere ad volendum fmem, sed ab aliquo extrinseco movetur ad volendum. Unde movere potest se respectu eorum quae sunt ad fmem: quantum tamen ad proprium obiectum potest moveri ab extrinseco. Li.III, Qu.28a QUAERITUR utrum voluntas possit moveri a corpore coelesti. Et videtur quod sic. OMNES motus varii et multiforrnes et de novo incipientes reducuntur skut in causamin unum motum aetemum et uniforrnem qui est motus coelestis. Sed motus humani qui sunt voluntarii sunt varii et de novo incipientes. Ergo, reducuntur sicut in causam in motum corporis coelestis. Sed hoc non esset nisi vohmtas, et caetera. PRAETEREA. Per corpora superiora moventur corpora inferiora. Sed multi motus voluntarii sunt corporales. Ergo, causantur a corpore coelesti. Sed hoc non esset nisi voluntas moveretur, et caetera. PRAETEREA. Astrologi per observantiam corporum coelestium quaedam vera pronuntiant de futuris, quae tamen subduntur humano actui. Sed hoc non esset nisi voluntas a corpore coelesti moveretur. AD OPPOSITUM. Incorporeum non movetur a corporeo. Sed voluntas cum sit in ratione, per Philosophum tertio De ~ non utitur corpore sicut organo et ita est virtus incorporea. Non ergo moved potest a corpore coelesti. DICENDUM quod voluntas moveri potest a corporibus coelestibus in quantum subicitur sensui quantum ad determinationem actus, sicut moveri potest ab aliis rebus exterioribus. Sed quantum ad exercitium actus non movetur a corpore ooelesti. Sed hoc ponentes ponunt intellectum non differre a [D.234rb] sensu; sicut dicit Philosophus 24 5 I 0 I 5 20 25 30 35 40 45 50 in tertio De anima contra Empedoc1em, qui dicit quod talis est inte11ectus in homine qualem inducit in die pater virorum deonunque. Sed manifestmn est quod. intellectus est virtus incorporea [G.168va] et non organica, nee per consequens voluntas. Cum igitur corpora coelestia solmn haOOnt dominimn super virtutes organicas et materiales, super voluntatem non habent potestatem directe. Quia tamen aliquam possunt dispositionem diversam causare in organis sensitivis et secundmn diversam dispositionem in appetitu sensitivo, voluntas aliqualiter potest moven secundum rationem obiecti, eo quod qualis est unusquisque talis fmis sibi videtur. Ideo, cum ex impressione corporum coelestium moventur organa sensitiva, et per consequens vires sensitivae quae sunt horum organorum actus, indirecte potest iste actus in voluntatem redundare. Sed hoc solum erit quantum ad specificationem in ratione obiecti, et non quantum ad actus exercitium, quia quaecumque dispositio causetur in appetitu voluntas potest non velle; et quodcumque videatur homini propter passionem, in voluntate est de eo non cogitare et per consequens non velle. AD PRIMUM argumentum dicendum quod omnes motus varii et uniforrnes reducuntur sicut in causam in uniformem motum, sed non in motum corporis coelestis sed in motum moventis primi. Uncle voluntati non est corpus coeleste sicut causa superior, sed solum causa prima dominatur voluntati. AD ALIUD dicendum quod motus voluntarii possunt reduci ad motum coeli eo quod organa virimn sensitivarnm moveri possunt ex impressione corporum coelestium, et similiter eo quod corpora exteriora per transmutationem corporum coe1estium transmutantur, ad quorum transmutationem voluntas aliqua vult quae prius non voluit, sicut adveniente frigore aliquis vult ignem facere quod prius noluit. Unde pro eo possunt voluntatis motus reduci in motum coeli quia secundum diversam impressionem causatam in inferiora vult [D.234va] voluntas diversa; et tamen omnia ista sunt in voluntate ex parte obiecti. AD ALIUD dicendmn quod astrologi frequenter vera pronuntiant eo quod ex impressione corporum coelestium moventur organa corporalia quibus motis moventur sensus, et in pluribus homines sequuntur motum sensuum sicut et imitantur complexionem naturalem. Ideo frequenter vera enuntiant, et tamen hoc non est necessarium, quia Tolomaeus dicit in Centilogio quod sapiens dominatur astris eo quod resistens impressionibus eorum liberam voluntatem habet et eis non subiectam. Hoc tamen non esset si voluntas moveretur a corpore coelesti quantum ad exercitium actus. LUll, Qu.29a QUAERITUR utrum voluntas moveatur ad aliquid naturaliter. Et videtur quod non. VOLUNTARIUM distinguitur contra naturale, per Philosophmn secundo Physicorum. Voluntas ergo non tendit in aliquid naturaliter. PRAElEREA. Quod. est alicui naturale semper sibi inest. Si ergo voluntas in aliquid tenderet naturaliter, semper tende-[O.358vb] ret in illud et per consequens non posset illud velle et non vel1e. PRAETEREA. Voluntas est ad opposita et natura determinatur ad llllum. Ergo, et caetera. AD OPPOSITUM. Vollllltas sequitur intellectum. Sed intellectui aliqua Sllllt naturaliter nota. Ergo, vollllltati est aliquid naturaliter volitum. DICENDUM quod natura dicitur multipliciter, ut dicit Philosophus quinto Metaphysicae: uno modo principium intrinsecum, ut fanna vel. materia, alio modo quaecumque substantia sive quodcumque ens; et ideo distinguit ~~ naturae. Et hoc secundo modo illud est alicui naturale quod inest sibi per se secundum suam substantiam. Sed nllllC est ita quod in omnibus ea quae sunt per accidens reducuntur ad aliquod. per se et omnia reducuntur ad primum. Ergo, primum in omnibus est per se. Id ergo in quod vollllltas tendit primo intendit per se et per consequens secundum naturam. Sicut enim principia in specu1ativis sunt intellectui naturaliter nota quia per se nota, sic voluntati primmn obiectum est naturaliter volitum quia per se volitum. 25 Tale autemestbonum commune in quod tenclit voluntas sicut aliae potentiae in propria obiecta. mud etiam est ultimus fmis ratione cuius omnes alias [D.234vb] potentias voluntas movet. Talia etiam sunt ilIa in quaecumque voluntas tenclit per se, quia non [G.168vb] solum voluntas tenclit in proprium obiectum sed vult obiecta 5 onmium aliarum potentiarum et perfectiones earum. Vult enim cognoscere verum, vult vivere, vult esse, et omnia talia quae pertinent ad consistentiam rei; et in omnia talia naturaliter tenclit voluntas. AD PRIMlJM argumentum clicendum quod voluntas distinguitur a natura sicut una causa ab alia, quia alius est proprius modus causandi a voluntate et alius naturae quae I 0 detenninatur ad unum; unde sunt causae distinctae. Sed quia voluntas in aliqua natura fundatur, et illud quod est prioris semper quodammodo participatur a posteriori, ideo aliquis modus naturae participatur a vohmtate, et per consequens in aliquid potest naturaliter, etsi distinguatur a natura. AD ALIUD clicendum quod aliquid est alicui naturale: in sequendo formam tantum sicut 5 c-alidum ignem, et tale semper inest rei. Aliquid tarnen naturale est rei in consequendo materiam, et tale non semper inest ei, quia enim motus est actus existentis in potentia in quantum huiusmocli; et ita est materiale. Ideo non oportet quod mobile semper moveatur: unde etsi proprium sit ignis ferri sursum sicut calidum, non tamen inest ei semper ferri sursum, sicut inest ei semper calidum. Et ideo, etsi moved ad aliquid sit o naturale voluntati, non tarnen oportet quod semper moveatur ad illud, quia motus non sequitur formam. AD ALIUD dicendum quod natura determinata est ad unum proportionatum naturae, quia natura in genere ad unum in genere, et ita de aliis. Et sicest de voluntate: voluntas detenninatur ad unum obiectum determinate, scilicet ad bonum commune, ita quod non 5 ad suum oppositum. Sub isto tarnen obiecto continentur multa ad quorum nulium determinatur voluntas magis ad unum quam ad suum oppositum. Et ideo voluntas valet ad opposita. LUll, Qu.30a o QUAERITUR utnun voluntas de necessitate moveatur a obiecto. Et videtur quod sic. OBIECTUM comparatur ad voluntatem sicut motivum ad mobile. Sed motivum si sit sufficiens, de necessitate movebit voluntatem. Ergo, obiectum sufficiens de necessitate movebit voluntatem. [D.235ra] PRAETEREA. Sicut intellectus est vis immaterialis et ordinatur ad 5 universale, sic et voluntas. Sed obiectum intellectus de necessitate movet intellectum. Ergo, et voluntas de necessitate movetur a suo obiecto. PRAEIEREA. Omne movens voluntatem aut est fmis aut ordinatur ad fmem. Si sit finis, est naturaliter volitum et per consequens ex necessitate movet voluntatem; si sit ordinatur ad fmem, adhuc sequitur idem, quia fmis est ratio eorum quae sunt ad finem, o et fmis de necessitate movet. Ergo, et caetera. AD OPPOSITUM. Potentia rationalis valet ad opposita. Sed si voluntas de necessitate moveretur ab obiecto, non esset ad opposita. DICENDUM quod cum voluntas movetur dupliciter, scilicet quantum ad exercitium actus et quantum ad specificationem eius, quantum ad primummodum motionis a nullo 5 movetur de necessitate: potest enim de qUOClUUque non cogitare et per consequens non velie illud, et ita non movetur de necessitate. Sed quantum ad secundum modum motionis, ab aliquo movetur de necessitate et ab aliquo non: quia in obiecto cuiuslibet potentiae consideranda est ratio ipsius per se obiecti, sicut in obiecto visus consideranda est ratio coloris. Unde si aliquid proponitur visui quod est actu coloratum, de o necessitate movet visum nisi visum velit avertere, et hoc pertinet ad non exercitium actus. Si autem aliquid proponitur visui quod secundum aliquid est actu coloratum et secundum aliquid non, ex ea parte qua non est actu coloratum visus potest non tendere in ilIud et per consequens non de necessitate movebitur ab ilIo. [0.359ra] Sed sicut coloratum ad visum, sic bonum ad intellectum: si ergo aliquid proponitur voluntati quod 26 simpliciter est bonum et secundum omnem rationem, de ne<essitate movebit voluntatem si aliquid velit, quia non potest tendere in eius contrarium. Si autem aliquid proponitur vohllltati in quo reperitur ratio boni et aliquis defectus, et per consequens aliqua ratio non bon~ cuiusmodi sunt orrmia bona particu1aria in quibus aliquid est defectus, nu11um 5 tale de necessitate movebit vohllltatem per se, quia ex ea parte qua in ilIo est bonum voluntas potest in iliud tendere, et ex ea parte qua est non bonum potest non intendere. Unde quantum ad exercitium actus voluntas a nullo movetur de [G.169ra] necessitate; sed quantum ad specificationem actus movetur ab aliquo voluntas de necessitate, puta ab eo quod est simpliciter et secundum omnem considerationem 1 0 bonum, [D.235rb] cuiusmodi est felicitas. Sed ab aliquo non movetur de necessitate, ut ab illis in quibus est aliquis defectus bon~ cuiusmodi sunt ista bona particularia. AD PRIMUM argumentmn dicendum quod motivum non de necessitate movet mobile nisi habeat perfectam rationem motivi. Et similiter obiectumhabens perfectam rationem obiocti movet voluntatern de necessitate, et non aliter. 1 5 AD ALIUD dicendmn quod intellectus non movetur de necessitate a quocumque obiecto: ab eo enim quod ostendit quod potest esse verum et falsum, non movetur intelleetus de necessitate; sed movetur ab ilio de necessitate quod secundmn omnem rationem est verum. Et similiter est de voluntate quod non movetur a quocumque, sed ab eo quod secundum omnem rationem est bonum movetur de necessitate. 2 0 AD ALIllD dicendum quod ultimus fmis movet voluntatem de necessitate eo quod est bonum per se sufficiens, et similiter ilia sine quibus non potest pervenire ad hunc finem. Illa vero sine quibus potest pervenire ad fIDem ultimum non movent vohmtalem de necessitate, sicut nec illa sine quibus potest habed conc1usio movent intellectum. 2 5 Li.III, Qu.3l a QUAERITUR utrum voluntas de necessitate moveatur a passione appetitus sensitivi. Et videtur quod sic. QUALlS est unusquisque talis finis sibi videtur esse. Sed in potestate voluntatis non est quod statim abiciat passionem appetitus sensitivi. Ergo, non est in potestate eius 3 0 quod non velit operari secundmn earn. PRAETEREA. Causa universalis non applicatur adeffectum particularem nisi mediante causa particu1ari. Unde ratio universalis non movet nisi mediante aestimatione particu1ar~ ut dicitur in tertio De anima. Sed sicut se habet ratio universalis ad aestimationern particu1arern, sic se habet voluntas ad appetitum sensitivum. Ergo, ad 3 5 aliquod operabile non tendit voluntas nisi mediante appetitu sensitivo. Siergo appetitus sensitivus ad aliquid sit dispositus, voluntas in contrarium tendere non potest. PRAETEREA. Quod non resistit causae non potest impedire effectum, sed appetitus sensitivus aliquo modo voluntatem movet et voluntas non potest facere quin concupiscentia insurgat in appetitu. Ergo, non potest non moveri ab appetitu. 4 0 [D.235va] AD OPPOSITUM. Voluntas est domina sui actus. Hoc non esset si ab appetitu sensitivo de necessitate moveretur. DICENDUM quod appetitus sensitivus movet voluntatem, non tamen de ne<essitate, quia appetitus sensitivus movet voluntatem ex ea parte qua voluntas movetur ab obiecto: in quantum scilicet homo dispositus secundum aliquam passionem iudicat aliquid esse 4 5 sibi bonum et conveniens, quod non iudicaret extra passionem existens. Et quia voluntas tendit in illud quod videtur bonum et conveniens, ideo voluntas ab appetitu sensitivo movetur quantum est ex parte obiecti. Sedista motio dupliciter contingit: uno modo passio in tantum potest dominari quodhomo non habeat usum rationis, sed ratio totaliter ligatur sicut contingit in amentibus et furiosis: et de talibus est loquendum sicut 5 0 de bmtis, quia moventur secundum passionem sicut bmta instinctu naturae; unde in talibus non est ponere voluntarium vel involuntarium. Alio modo contingit quod passio sic moveat rationem quod aliquid in ratione sit liberum, et tunc actus voluntatis potest esse praeter motum passionis. Unde in homine aut non est motus voluntatis, sed passio totaliter dominatur sicut est in dementibus, aut est motus voluntatis ot tunc non 27 5 1 0 1 5 20 2 5 3 0 3 5 4 0 4 5 5 0 de necessitate movetur ab appetitu. AD PRIMUM argurnentum dicendum quod in homine est duplex natura, intellectualiset sensibilis. Unde aliquando contingit quod homo sit aliqualis unifonniter sec'UIldum omnem naturam: quia aut passio totaliter dominatur et ratio totaliter sucClUllbit sicut in simpliciter malis et vitiosis; aut ratio dommatur et passio sucClUllbit sicut est in virtuosis. Aut homo non est wiformiter aliqualis sed secundum aliquam partem dominatur [0.359rb] passio, seClUldum autem aliam libeflUll est volwtatis iudicium. Et quia in homine sic potest esse duplex [G.169rb] dispositio, etsi appareat aliquid sibi conveniens seClUldum concupiscentiam, quia tamen non est ratio totaliter ligata, potest non velIe illud. AD ALIUD dicendum quod volwtas non solummovetur a bono universali apprehenso per rationem, sed etiam per sensum; nec solum movetur voluntas a bono particulari [D.235vb] apprehenso per sensum, sed multa volumus per solam electionem, etsi non cadant sub appetitu sensitivo, sicut patet in his inquibus ratio resistit passioni. Et ideo voluntas in multa potest tendere absque appetitu sensitivo. AD ALIUD dicendum quod licet voluntas facere non possit quin concupiscentia insurgat, voluntas tamen facere potest quod concupiscentiae non consentiat. Unde in voluntate est moveri vel non moveri a concupiscentia, dlUllffiodo aliquid est in ratione liberum. Li.III, Qu.32a Existente utique voluntabili [1113b3] CIRCA ILLUD quaeritur utrum in potestate nostra est fieri malos. Et videtur quod non. APPEfITUS animalis sequitur formam apprehensam sicut appetitus naturalis fonnam in re existentem. Sed non est in nobis apprehendere vel non, sive quod aliquid apprehendamus. Ergo, non est in nobis quod aliquid appetamus. Sed nullus dicitur malus nisi malum velit. Ergo, in nobis non est fieri malos. PRAE1EREA. Iustus ab iniustitia desistere non potest cum voluerit. In ipso ergo non est quod est iniustus. Et eadem ratio est de aliis malitiis. PRAElEREA. Aliqui nati sunt absque usu rationis et aliqui nati swt ad diversa vitia dispositi. Sicut ergo in nobis non est quod sumus cholerici vel malevolent~ sic in nobis non est quod operemur seClUldum rationem vel secundum vitia. PRAElEREA. Nullus est virtuosus nolens. Ergo, nullus est malus volens. Et per consequens in potestate hominis non est esse malum. 0 PPOSITllM dicit Philosophus: quia nullus vituperatur nisi de eo quod est in potestate eius. Sed propter malitias homo vituperatur. Ergo, et caetera. DlCENDUM quod in hominibus est fieri malos vel bonos. Et huius ratio est quia quorum principia sunt in potestate nostra ipsa swt in potestate nostra. Sed principia omnium humanorum operum, tam bonorum quam malorum, sunt consilium et electio volwtatis; et ista sunt in potestate nostra, ut patet per dicta. Ergo, omnia humana opera sunt in potestate nostra. Illud etiam patet per signum: quia legislatores quibusdam conferunt praemia et quibusdam infeflUlt poenas, sicut bonos ad [D.236ra] bonum provocantes et malos a malis prohibentes. Sed frustra fieret talis persuasio nisi in potestate humana esset fieri bonos et malos. Ergo, et caetera. Illud etiam patet per simile: in aliis ex frequenti operari fit aliquis talls artifex vel talis. Ergo, similiter in moribus: ex frequenti operari fit homo bonus vel malus. Sed in potestate hominis est operari vel non operari. Ergo, in potestate hominis est bonum vel malum fieri. Consequentia manifesta est: si enim aliquis velit causam non potest non velle effectum; licet enim non velit effectum per se, mavult tamen effectum quam a caiusa deficere. Aliquis enim potest velIe ambulare et tamen non velle aestu calef:teri: si tamen sciat quod ex ambulatione provenit calor et ab ambulatione non vult desistere, ipse non potest non velie c-alefieri, quia etsi in se non vult calefieri, mavult calefieri quam ab ambulatione desistere. 1 0 20 30 40 50 28 5 1 5 25 3 5 45 Cum ergo hoc sit per se notum quod ex frequenti operari dicatur homo qualis, qui vult frequenter iniustum operari, non potest non velle iniustum fieri. AD PRIMUM argumentum dicendum quod licet in nobis non sit apprehendere vel non apprehendere, in nobis tamen est quod aliquid nobis appareat conveniens secundum habitum. Et dico secundum habitum, quia aliquid apparet [G.169va] alicui conveniens ex passione, sicut ex timore apparet alicui bonum proicere merces in mare. Sed quod aliquid appareat alicui secundum habitum animae principium est in ipso, quia habitus acquiritur per operationem, et in potestate fuit operari vel non operari. Et per consequens in eius potestate est quod habeat habitum bonum vel malum; et ulterius per consequens secundum habitum est quod hoc appareat sibi vel illud, vel quod appareat sibi bonus habitus vel malus. Sed homo non dicitur malus nisi ex eo quod apparet sibi secundum habitum malum: et ideo licet homo non sit causa primae apparitionis ante generationem habitus, est tamen causa apparitionis consequentis habitum. AD ALIUD dioendum quod aliter est de habitu et aliter de operatione, quia operationes sunt in potestate [D236rb] nostra a principio usque in fmem, habitus vero sunt in potestate nostra [0.359va] quantum ad sui principium et generationem. Non tamen usque in fmem sicut est de proiciente lapidem: in potestate enim proicientis est proicere sed non est in potestate eius lapidem emissum reducere; et tamen proiectio dicitur voluntaria quia principium proiectionis est in proiciente. Sic est ex parte ista: generatio habitus est in potestate hominis, sed postquam habitus in potestate hominis est firmatus, non est in facu1tate eius quod recedat ab illo habitu cum voluerit. Sed ad hoc quod recedat magno indiget exercitio in operationibus contrariis. Et ideo dicit Philosophus quod iniustus cum habitum iniustitiae habuerit non potest cum voluerit ab illo recedere; tarnen in ipso est quod fuit iniustus. AD ALIUD dicendumquod sicut est de virtutibus, sic est de malitiis: quantumcumque enim homo habeat de virtute natural~ nisi super hoc habeat virtutem moralem,non potestevadere sine periculo. Sic ex opposito quantumcumque homo sit dispositus ad malitiam, nisi super hoc habeat malitias morales quarum ipse causa est, non dicetur malus. Unde non necesse est voluntatem sequi nee passiones animae nee passiones causatas ex complexione corporis nee causatas ex impressione corporis coe1estis. Si tamen multum fuerit assuetus in malo, difficile est recedere ab eo: et propter hoc quod iuvenes assuescimur, fumiter tenemus. Si tamen homo sine usu rationis sit natus, iudicium est de eo sicut de bruto, nee dicitur bonus nee malus sicut nee brutum. AD ULTIMUM dicendum, cum dicitur 'nulIus est virtuosus nolens et caetera', quod consequentia non valet quando duo continentur sub uno membro, si oppositum de opposito et propositum de proposito. Sed voluntas est principium humanorum operum, tam bonorum quam malorum, quia si aff:t.mlatio sit bona, negatio erit mala et e converso, ut si non furari est bonum furari est malum. Sed utraque aff:t.mlatio est in potestate nostra et negatio, [D.236va] ut si furari sit in potestate nostra, et non furari erit in potestate nostra; quia si non esset non furari in potestate nostra, ergo erit necessarium nobis. Si autem sit necessarium, eius oppositum non erit in nostra potestate, et ideo sicut voluntas est principium bonorum sic malorum: et sicut aliquis est virtuosus volens, sic est malus volens. Li.lIl, Qu.33a Quod quidem igitur medietas et caetera [1115a6] CIRCA ILLUD quaeritur utrum fortitudo sit virtus specialis. Et videtur quod non. QUIDAM sunt fortes propter ignorantiam, quidam propter experientiam, et quidam propter passionem. Sed nullus dicitur virtuosus ex ignorantia vel propter aliquod aliorum. Ergo, et caetera. PRAE'lEREA. Virtus est habitus animae. Sed fortitudo magis videtur esse in corpore et complexiones corporis sequi. Ergo, et caetera. PRAEIEREA. Nomen fortitudinis a fumitate est acceptum. Sed f:t.mliter agere pertinet ad quamlibet virtutem. Ergo, forttudo non est virtus specialis, sed magis conditio virtutis. 29 OPPOSITUM dicit Philosophus. DICENDUM quod virtus est quae bonum facit habentem et opus eius bonum reddit, per Philosophum secundo huius. Sed bonum hominis est esse secundum rationem. Ergo, ad virtutern humanam pertinet quod faciat bonum habentern et opus eius 5 secundum rationem esse. Sed hoc contingit [G.169vb] tripliciter: Uno modo, secundum quod ratio rectificatur; et hoc fit per virtutes intellectuales. Alio modo, secundum quod rectitudo rationis in rebus humanis instituitur, et hoc fit per iustitiam. Tertio modo, secundum quod impedimentum rectitudinisin rebus humanis instituendae tollitur, et hoc contingit dupliciter. Voluntas enim dupliciter impeditur a rationis o rectitudine: uno modo, ex hoc quod ab aliquo delectabili trahitur ad aliquid aliud quam ratio proponit sive intendit, et hoc impedimentum aufert temperantia; alio modo, ex hoc quod voluntas retrahitur a rectitudine rationis propter aliquod difficile quod incumbit, et hoc impedimentum tollit fortitudo. Cum ergo fortitudo faciat opus hominis secundum rationem esse in hoc quod impedimentis rectitudinis rationis resistit, fortitudo edt 5 virtus. Sed intelligendum quod fortitudo dupliciter potest considerari: uno modo, secundum quod importat fumitatem animi absolute, et sic est [D.236vb] quaedam virtus generalis vel magis conditio virtutis, quia in qualibet virtute oportet animum hominis firmiter perseverare. Alio modo, potest accipi secundum quod firmat animum in o quibusdam gravibus occurrentibus, et sic est quaedam virtus specialis. AD PRIMUM argumentum dieendum quod [O.359vb] aliqui non habentes virtutem frequenter faciunt actum exteriorem virtutis propter aliquam aliam causam quam ex virtute. Et ideo Philosophus inferius in hoc capitulo ponit quinque modos fortitudinis similitudinariae qui inveniantur in illis qui tarnen vere non sunt fortes. Et hoc contingit 5 tripliciter: Uno enim modo aliquis exereet actum exteriorem fortitudinis propter impulsum alicuius passionis vel tristitae quam intendit repellere, et tales sunt fortes ex ira vel furore. Alio modo contingit propter aliquod bonum consequendum vel ma1um fugiendum, ut propter lucrum vel honorern vel timorem poenae vel inhonorationis; et talis est fortitudo politica. Tertio modo contingit hoc ex hoc quod aliquis ingerit se ad o aliquod difficile quasi non esset difficile. Et hoc contingit tripliciter: Uno modo propter ignorantiam, secundum quod patet ut quando aliquis ignorat difficu1tatem illius quod aggreditur. Alia modo propter experientiam, ut quando aliquis saepe expertus est se evasisse aliquod periculum, et ideo circa illud sicut fortis exstal. Tertio modo propter artem et scientiam, sicut milites 5 propter artem et peritiam armonun quam habent non timent se bellis submittere, quia nemo se farere metuit quod se bene didicisse novit sive confidit. Unde secundum hoc sunt quinque modi fortitudinis similitudinariae: qui tamen simpliciter fortes non sunt lieet actum fortitudinis exereeant, quia non ex virtute sed ex aliqua alia causa hoc faciunt. o AD ALIUD dicendum quod fortitudo quae est virtus, alia est a fortitudine corporali; similitudinem tamen habet, quia sicut per fortitudinem corporalern resistitur impedientibus bona corporalia, sic per virtutem moralem [D.237ra] resistitur impedientibus bomnn rationis; et praeter hoc non repugnat virtuti morali quod aliquis secundum complexionem corporis sit ad ipsam dispositus. 5 AD ALIUD dieendum quod fortitudo secundum quod fumat animum absolute est virtus generalis vel potius conditio virtutis; seClllldum tarnen quod importat fumitatem circa mala determinata, sic est virtus specialis. LUll, Qu.34a o QUAERITUR utrum fortitudo sit circa timores et audacias. Et videtur quod non. AD FORTITUDlNEM pertinet labonunpericu1osonun susoeptio et laborum perpessio. Sed haec non pertinet ad timores et audacias, sed magis ad operationes exteriores pericu10sas et laboriosas. Ergo, et caetera. PRAElEREA. Sicut timori opponitur audacia, sic et spes. Non magis ergo est 30 fortitudo circa timorem et audaciam quam circa spem. PRAETEREA. Omnis virtus est circa bonum. Sed timor et audacia sunt malorum. Ergo, et caetera. oPPOSITUM dicit Philosophus. 5 DICENDUM quod ad virtutem fortitudinis pertinet ftrrnare animum et voluntatem hominis contra illud quo retrahitur voluntas ab eo quod est secundum rationem. Sed retrahere hominem a sequela rationis pertinet ad timorem: timor enim [G.170ra] importat quemdam recessum ab aliquo difficultatem habente. Et ideo ad fortitudinem p~.9?aliter pertinet cohibere timorem. Sed non solum oportet huiusrnodi difficilia 1 0 <~ sed moderate aggredi propter bonum posterius habendum. Et ideo fortitudo non solum est virtus timorum cohibitiva sed audaciarum moderativa. AD PRIMTJM argumentum dicendum quod ad fortitudinem non pertinet periculorum susceptio et laborum perpessio nisi in quantum laboriosa et periculosa timentur. Dnde pericula et labores sunt obiecta timoris et audaciae, et ideo fortitudo est immediate circa 1 5 timores et audacias, mediate tamen circa actus laboriosos et periculosos. AD ALIUD dicendum quod spes et timor opponuntur ex parte obiect~ quia spes est de bono et timor de malo. Sed timor et audacia sunt circa idem obiectum et differunt solwn secundwn recessum et accessum ab eadem. Et quia ad fortitudinem principaliter pertinet f:trmare animwn [O.36Ora] in malis retrahentibus voluntatem a rectitudine 20 rationis, [D.237rb] ideo magis est circa audacias quam circa spem; tamen circa spem est in quantum conveniatur audaciae. AD ALIUDdicendum quod virtus non solumest circa bonum consequendum sed circa malum fugiendum: uncle licet timor et audacia sint de malo, bonum tamen est secundum rationem timere et audere. Et ideo fortitudo bene potest esse circa timores et audacias, 25 licet sint de malo. Li.III, Qu.35a QUAERITDRutrum fortitudo sit circa pericu1a mortis bellicae principaliter. Et vicletur quod non. 30 OMNES passiones per aliquamvirtutem ad medium oportet reduci. Sed non est dare aliquam virtutem per quam timores et audaciae aliorum malorum, puta egestatis vel infamiae, possunt reduci ad medium quam per fortitudinem. Ergo, et caetera. PRAETEREA. Virtus non est circa extrema. Sed mors est extremum. Ergo, et caetera. PRAE1EREA. Bella fiunt pro pace rei publicae. Sed pro ilIa pace nullus deberet 35 mortem sustinere, quia talis pax multonun mal~ ut lacrimarum et aliorum, est occasio. Ergo, et caetera. OPPOSITUM dicit Philosophus. DICENDUM quod adfortitudinem pertinet ut tueatur voluntatem et fmnare animum in malo retrahente voluntatem a sequela rationis. Sed qui fmniter stat contra maiora 40 firmiter se potest habere contra minora. Sed pericula mortis sunt pericuIa maxima corporalia, quia mors tollit omne bonum nobis manifestum. Qui ergo frrmiter stat contra pericuIa mortis frrmiter stare potest contra quaecumque alia mala corporalia. Et ideo fortitudo principaliter est contra pericula mortis, et praeter hoc virtus attenditur secundum ultimum potentiae. Sed ultimum malum corporale est mors, et ideo fortitudo 45 principaliter est circa pericuIa mortis. Sed quia ad virtutem pertinet agere propter bonum, ideo circa illud principaliter est fortitudo, quod directe fit propter bonum consequendum. Sed pericula mortis provenientis ex aegritudine vel ex maris periclitatione vel ex latronum incursu direete non fiunt propter bonwn consequendum. [D.237va] Sed pericula mortis in bello 50 directe sustinentur propter bonum consequendum, ut propter bonum commune, ut defensionem patriae. Et ideo circa pericula in bellicis principaliter est fortitudo. Sed duplex est bellum: connnune ut cum aliquis sustinet periculum in acie, et particulare ut cum aliquis iudex vel persona privata propter timorem mortis vel alterius mali mortifici non recedit a rectitudine iudicii. Et circa mortem in utroque bello consistit 3 1 fortitudo. Sed tamen circa periculum cuiuscumque mortis, dummodo fiunt propter bonum virtutis, consistit fortitudo. AD PRIMUM argumentum dicendum. quod circa omnia periculosa sustinenda propter bonum virtutis consistit fortitudo, principaliter tamen circa pericula mortis in bellicis, 5 quia ista sunt maxima et optima, per Philosophmn in littera, et manifestum est quod pro optimo fiunt. AD ALIUD dkendum quod extremum in virtutibus est secundum. excessum rationis. U~de liret mors sit malum. extremum. in ..oft se habere tamen circa mortem secundum rationem non est extremum.. ,.. lOAD ALILlD dicendurn quod licet pax [G.l7Orb]frequenter sit occasio mali, in se tamen considerata est bona; et licet aliqui occasionaliter faciunt malum in pare, multi tamen operantur bonum. Et ideo pro pace est moriendum.. LUll, Qu.36a 1 5 QUAERITUR utrum sustinere mala sit actus principalis fortitudinis vel aggredi ipsa. Et videtur quod aggredi. VIRTUS est circa difficile et bonum.. Sed difficilius est aggredi pericula quam sustinere. Ergo, et caetera. PRAEIEREA. Maioris potentiae est in aliud agere quam immobiliter permanere. Sed 2 0 qui aggreditur in aliud agit, et qui sustinet innnobiliter permanet. Ergo, cum virtus sit ultimum potentiae, ad fortitudinem magis pertinet aggredi quam sustinere. "~ PRAETEREA. Magis distat a contrario suum contrarium quam simplex negatio. Sed / qui [O.360rb] sustinet solum habet hoc quod non timet. Sed qui aggreditur non solum. non timet, sed in contrarium timenti movetur. Ergo, C'UID fortitudo et timor sint 2 5 opposita, actus fortitudinis est magis aggredi quam sustinere. oPPOSITUM dicit Philosophus: dicitenim quod in sustinendo tristia maxime diClUltur fortes. DICENDllM quod actus principalis fortitudinis [D.237vb] est sustinere, quia fortitudo est magis circa timores quam circa audacias: quia ipsum obiectum timods et audaciae, 3 0 quod est periculum, de se operatur adrepressionem audaciae et ad augmentum timoris. Et ideo e contrario fortitudo magis est repressiva timoris quam moderativa audaciae. Sed ad fortitudinem pertinet aggredi in quantum. moderatur audaciam, et ad ipsam pertinet sustinere in quantum reprimit timorem. Et ideo fortitudinis est magis sustinere quam aggredi. 3 5 AD PRIMUM argumentum. dicendum. quod sustinere est difficilius quam aggredi. Et hoc patet triplici ratione: Una est quia aliquis sustinet a fortiori invadente, et aliquis aggreditur sicut invadens per modum fortioris. Sed difficilius est pugnare cum fortiore quam invadere minus fortem. Alia ratio est: qui sustinet pedcula percipit irrnninentia, sed aggredienti pericula sunt futura. Sed difficilius est non moveri a praesentibus quam 4 0 non moved a futuris. Tertia ratio est: sustinere importat diuturnitatem temporis, aggredi non, quia ex subito motu potest fieri aggressus. Unde dicitur in hoc capitulo quod quidam ante pericula sunt praevolantes sed in periculis statim sunt recedentes, sed fortes e converso. Unde cum sustinere difficilius sit quam aggredi, actus principalis fortitudinis est sustinere. 4 5 AD ALIUD dicendum quod fortitudo est virtus animae, sustinere autem non solum. importat passionem corporalem sed importat actum animae firmiter inhaerentis bono rationis. Et ideo magis est actus fortitudinis sustinere, quodest immobiliter permanere, quam aggredi, licet in aliud agat. AD ALIUD dieendum. quod sustinens non timet periculum imminens sed aggrediens 5 0 non percipit aliquod malum imminens; et ideo Heet aggrediens non solum timeat sed in contrarium moveatur, sustinere tamen difficilius est et magis habet dici actus fortitudinis. 32 Li.III,Qu.37a [D.238ra] QUAERITUR utnnn fortitudo operetur propter bonum sui habitus. Et videtur quod non. FINIS etsi sit prior in intentione posterior tarnen est in executione. Sed actus ipsius 5 fortitudinis posterior est suo habitu. Ergo, bonum habitus non est finis fortitudinis. PRAETEREA. Quaedam sunt appetibilia semper secundum se ut felicitas, et quaedam quandoque propter se et quandoque propter alterum, per Philosophum primo huius, ut virtutes: quandoque enim ipsas appetimus propter felicitatem; sed hoc non esset nisi virtus operaretur propter aliud quam propter bonum sui habitus. I 0 OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod forti fortitudo est bonum. Talis autem est finis. Ergo, et caetera. DICENDUM quod duplex est fmis, proximus etremotus. Finis proximus cuiuslibet habitus est bonum ipsius, sed finis remotus est aliquid consequens ad fmem proximum, sicut in naturalibus et artificialibus: ignis calefaciens intendit sicut fmem proximum ut I 5 similitudinem suam in alia inducat, et similiter aedificator per se intendit ut similitudinem artis suae in materia inducat. Illud autem quod consequitur ad fmem hunc si per se sit intentum potest dici fmis remotus. [G.170va] Sed in moralibus fmis proximus fortitudinis est ut similitudo eius actu existat; sed finis remotus potest esse felicitas. AD PRIM:UM argmnentum dicendum quod proceditac si essentia habitus esset finis et 2 0 non similitudo eius. SECUNDA ratio procedit de fine remoto. Li.III, Qu.38a QUAERITUR utnnn fortis in suo actu delectetur. Et videtur quod sic. 2 5 DELECTATIO est connaturalis operatio habitus non impedita, per Philosophum in decimo. Sed operatio fortitudinis procedit ex habitu inmodum naturae. Ergo, est cum delectatione. PRAETEREA. Vita eorum qui operantur secundum virtutem est secundum se delectabilis, per Philosophum primohuius. Non enim est iustus qui non gaudet iustis 3 0 operibus. [0.36Ova] Ergo, eadem ratione non est fortis qui non gaudet propriis operationibus. PRAETEREA. Debilius vincitur a fortiori. Sed fortis magis amat bonum virtutis quam proprium corpus quod exponit periculis. Ergo, dolor corporalis vincitur a delectatione de bono virtutis, et ita fortis delectatur in suo actu. 3 5 OPPOSITUM dicit Philosophus: dicit enim quod forti quasi nihil videtur delectabile. DICEND1JM quod duplex est delectatio: corporalis quae sequitur tactum corpora1em, et animalis quae sequitur apprehensionem animae; [D.238rb] et ista maxime consequitur opera virtutum in quibus consistit vita humana. Nunc autem proprius actus fortitudinis est sustinere pericula et quantum ad apprehensionem animae, in quantum considerat 4 0 amissionem vitae quam quih"bet virtuosus amat, non solum quia vivere est per se bonum sed quia vivere ad opera virtutum exercenda est necessarium. Sustinet etiarn ex parte corporis vulnera et flagella. Unde fortis ex una parte habet quod delectetur et ex alia parte habet quod doleat: delectatur enim in proprio actu et de fine eius, sed dolet animaliter in quantum videt pericula mortis sibi imminere, et corporaliter in quantum 4 5 sustinet pericula et labores. Unde dolor animalis vineitur a delectatione animali, eo quod fortis praefert bonum virtutis bono corporali. Sed dolor corporis non permittit sentiri deleetationem animalem virtutis, sed quasi tota delectatio eius absorbetur a dolore corporali. Et ideo dicit Philosophus quod ita est de forti sicut est de pugilibus pugnantibus: delectabilis enim est eis fmis propter quem agunt, ut corona et honores; et 5 0 tamen omnis labor quem exercent est eis cum dolore et tristitia. Et quia multa mala sustinent, et illud cuius gratia pugnant est quasi parum, quasi nihil videtur eis delectabile. Sic autem est de forti: maxime enim contingit sibi tristari eo quod virtuosus, et tanto magis quanto feliciorest, eo quod privatur bonis quibus est dignus, etquanto privatur maioribus bonis. Nunc autem vivere fortis est dignus et in proprio 33 actu privatur vita et maxime bonis huius vitae. Et ideo in adu suo maxirne tristatur. AD PRIMUM argumentum dicendmn quod superexcessus actus unius potentiae impedit aliam potentiarn a suo actu. Unde dolor sensibilis ipsius fo http://cdm17321.contentdm.oclc.org/cdm/ref/collection/thro/id/66 |